Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 30, 26 July 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W.R. Farrington, Lunahoomalu; Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala; Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE

 

Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L.A. Thruston (Kakina), ua haawia mai keia aoao no na manao pili I na hana a ke Konisina Hookulapula Lahui Hawaii.  @laila @ loaa ana he mau mana pili i ka hana a ke Komisina ma kela aoao.

Ma keia aoao e ik@ ai ka poe heluhelu I na hana na makemake, ame ka hoolala na no ka hoo maka ana o na hala maluna o ka Mokupuni o Molo@

Ua hamama no hoi keia aoao @ na niuau pili @ keia hana  ma@ na Hawaii mai, e makemake ana e mea like @ I makemakeia @ ninau mai.

 

KA HUAKAI A C. F. CURRY LUNAHOOMALU, KOMITE TERITORE NO KA MOKUPUNI O HAWAII.

 

(Hoomauia mai.)

I ka poaha ae ua holo ka kuakai e ike i ka hale mai o Kula, a hala loa no Ulupalakua. Ua paina awakea ma kahi o ka mea Hanohano W. H. Rice, a ua ike i ka nani o ka aina mai kela kiekiena mai. i ka huakai ma Ulupalakua, ua lawe loa ia a huli mai e nana ia Hawaii, ma kekahi wahi e kokoke ana i Kaupo. Ua hoike mai o Mr. Curry i kona hauoli mamuli o ka nanaina o na mokupuni like ole o Hawaii. Ua olelo mai, he nani okoa no ko kela ame keia mokupuni. He nani no hoi o Hawaii, ma ke ano he aina nui maoli no. He mea kamahao no hoi ka ike ana i ka luaopele ame na wahi i kaheia e ka pele. Ua ike no hoi i ka nani o na Kona. Aka, no Maui hoi, he nani okoa no kona. Ua ike aku i ka waiho kalae mai o Haleakala, a oiai oia i hiki aku i ka piko, aka, ua lohe wale mai no oia i ka oleloia o kona nani lua ole.

Ma ke kakahiaka Poalima ua hele aku na kamahele e ike I ka awa o Kahului a hala loa no Huelo, a ma keia wahi kaulana ua hookipaia mai e Mr. Pokua a ua hanaiiamai a hewa ka waha I ka ono o na meani oia wahi. Ua hoomakauakauia he lani ahaaina, aka, makuli o ka haule ua ana o ia la, aole I hiki e ai mawaho, aka, ua hoihoiia aku @oko o ka hale, a ua like no ka ono o na meaai. Ua nui ka hoomaikai mai @ Mr. Curry ame kona mau hoa no ka ono o na meaai.

Mamua o ka holo loa ana no Huelo, ua komo mua aku na kamahele e makaikai I ka halehana halakahiki ma Haiku. Ua liuliu loa no ka nanea ana ma keia wahi,no ka mea o ka mua loa keia o ka ike ana o Curry I kekahi halehana kini halakahiki. Ua nui no hoi na halakahiki I hoaoia e na hoahele, a ua ike ia ka ono o ka halakahiki o keia wahi. He nui na keiki ame na wahine lawelawe ma keia hale hana kini halakahiki. Ua hoike mai ka @unanui, e hoea ana paha ka nui o na pahu o keia makahiki ma kahi o ka eono haneri kaukani. Ua hiki aku I ka chiku kaukani pahu o ka la e hana ia la, ina e mau ke komo ana mai o ka halakahiki. Ua loaa he wahi ua iki ma keia la, a una nui ka pala o ka hala.

I keia awakea ua hala loa aku makou ma ka home o Baldwin, a malaila ke aina ahiahi. Mai ka home mai o Mr. Baldwin, ua holo aku na hamahele e iki i na hana au oia ahiahi ma Puunene. Ua nui ke ohohiaia o na hana au oia po. O ka nua loa no hoi keia o ko Mr. Curry ike ana I ka au o na keiki Hawaii. Ua iki aku oia I kekahi mau kanaka Hawaii I kaulana ma keia mea o ka au, oia no o Sam Kahanamoku, ke kaenea au ame ia keiki Hawaii ua o Pua Kealoha. Aole paha he mau keiki Hawaii kaulana nanua ae o keia mau keiki, koe wale no o Duke Kahanamoku. Ua nui ke ohohiaia o ka au ame na hana hoomakeaka a keia mau keiki Hawai. Ua ike pu ia no hoi ka au ana a kekahi mau kaikamahine o Hawaii nei. He mau mea hou keia I na ma@hini , a ua hoike mai I ka hauoli I ka ike ana I keia mau mea. Ua ane aumoe no na kamahele mamua o ka hoi ana e hooluolu no ia po.

I ke kakahiaka Poaono, hora 10, ua holo aku ka huakai no Lahaina, a ua hookipaia e Mr. ame Mrs. Burns. Ua hala loa no Lahainaluna, a ua ike o Mr. Curry I kahi o ka paʻi nupepa nua loa I loaa i Hawaii nei, a i hoohanaia no hoi ma keia aoao o Maunapohaku o Amerika. Ua ike oia I ke kahua o ke kula kaulana loa o Hawaii nei, kahi I hoomaka ai ka malamalama e olino ma Hawaii nei. Ua komo aku iloko o ka halepohaku, kahi kiahoomanao I koe o na kauhale I kukuluia ma keia wahi kaulana o Hawaii nei. Ua ike aku I ka waiho mai a Lahainalalo, ame ka nani o na Hono a Piilani. Wahi a Curry, ua hoike mai o Maui I kekahi mau nani I ike mua ole ia e ia. Ua nui na aupuni I heleia e ia, a ua nui na aina I makaikaiia eia aka, aole hookahi o ia mau aina I oi ae ku nani ame ka hoohauoli mai I ke kanaka mamua o na wahi i ikeia eia na Hawai nei.

I ka hora 2 o kela auwina la, ua kau aku na kamahele ma ke mokuahi Kukui, ka moku o ka oihana o na ipukukui o Amerika ma Hawaii nei. Ua laweia aku a pae ma Kaunakakai, Molokai. Ia ahiahi no, ua pae aku, a e noho mai ana na keiki Cooke, a na laua i hookipa i na kamahele ma ko laua nau home kuahiwi. Ua hala loa aku ia ahiahi no e makaikai i kela huli o ka aina e nana ana iaialo o Kalaupapa, a hoi mai e hooaumoe me keia mau keiki lokomaikai a heahea. Ua ai o Mr. Curry I ke Dia o Molokai, a ua ike i ka ono.

I ke kakahiaka Paono ae, Iulai 14, ua holo aku e nana I na aina o Palaau ame Hoolehua. Ua ike i ka nani @ mau aina, a ua ohohia nui o Mr. Curry no ka ike aku i ka maikai o ka lepo o keia aina. Ua laweia aku e ike i ka ulu ana o ka huika ame ka bale, ke kulina ame ke kulina Aikupika. Wahi ana, ina o keia iho la ke ano o ka lepo o keia aina, aole e hiki iaia ke ike ma hea la ke kanaka Hawaii makemake hana e loaa ole ai ka holomua o kana mau hana. He mau kaukani eka e waiho mai ana imua o ka mea e makemake ana e ike I keia mau aina mahiai Ua hiki e hoouluia ka halakahiki, kekahi o na huaai, kaulana o keia mau la e kanuia nei.

Aole paha hae aina lopo momona e loaa mai keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii.  Ua holo aku na kaa otomobile he mau mile me ka loaa ole he pohaku nana e hookuʻi mai i ka kaa. Ua hoohihi kona mau hoa i ka nani o keia mau aina.

I ka hora umi o kela kakahiaka, Sabati, ua hoea aku na kamahele ma na home o na kanaka Hawaii. Ua hele e makaiki i na wahi mahiai a keia poe. Ua hui me na ohana, a ua ai i ka ipu ono a na kamaaina. Ua malamaia he auaiua haiolelo ma ke ulunio o Kalamaula, a malaila o Mr. Curry I haawi mai ai i ke kahi mau olelo holana i na kanaka Hawaii I akoakoa ae ma kela anaina wahi a Mr. Curry.

“I na la o ka hooikaikaia ana e hooholoia keia kanawai, ke kanawai hoi nana I hookaawale ae i kekahi mau aina o ke Teritore nei no na kanaka Hawaii wale no ua loheia aku na leo ku e i keia kanawai, mamuli o na olelo I hoikeia mai imua o koʻu komite, e olelo ana, he lahui molowa ka lahui Hawaii, a ua waiwai ole ka haawiia ana aku o ka aina ia lakou. Aole lakou e hoho ana maluna o keia mau aina, aka, e hiki ana no ua manao e hoi aku I na kulanakauhale, no ka mea he lahui puni lealea. Aole me ka uuku o ka hana ame ka paio ana i loaa ai ia oukou keia kanawai, aka, me ka paio hahana ana, a ua laweia mai no hoi kekahi mau olelo hoehaeha naau, aka, ua hooia aku makou i na olelo i ku paleia mai o Mr. Wise, ka mea nana i haawi mai i ua hora aumoe imua o koʻu komite, i kekahi mau mea e hiki ole ai iaʻu ke poina. Mamuli o ka ikaika o na olelo kako a keia kanaka Hawaii i hui pu ia mai hoi me na olelo a ke Keikialii Kuhio i hala aku, ua hooholo koʻu komite i keia kanawai, me ka nana ole i na ke-e. Me ka manao kanalua no nae. Mamuli o kela kanalua, pela i hookaawaleia mai o Molokai wae nei no ka aina e hoao mua ia ai. Ina e ikeia ana ka holomua o na hana ma keia mokupuni, aiaila, e weheia no na aina ma na mokupuni e aku.

Hookahi wale no aʻu aʻu ia oukou. E hoomanawanui oukou. Mai haalele oukou i keia aina, aka, e hooikaika; na ka mea, elike me ko oukou holomua ana, pela no ka holomua o na aina aku i koe, a e loaa ai hoi i na Hawaii hou aku. I ko oukou haule ana, pela no na kanaka Hawaii aku i koe e makemake ana i ka aina e haule ai, a e nele ai hoi. Ma ka nana aku i na hana i lawelaweia e oukou, aole he wahi i koe o ka holomua. Ke ike nei koʻu mau maka, iloko wale no o na mahina pokole, ua loaa ia oukou kekahi mau wahi i mahiia a ua ai mai nei i ka ipu ono i kanuia e oukou. Aole poe paiona i hele mai ma ka aoao Komohana o Amerika i na makahiki i hala aku i oi aku na mea e hoike mai ana i ka ikaika ame ka manao hana oia poe, elike mai me oukou i keia la. Ke ike aku nei au i na wahine ame na keiki. A ke hoomaikai aku nei au i keia mau makuahine, no ka mea, aole he home e loaa ka inoa home, ina ole ka makuahine.

E hoi aku ana au no Wakinekona, me ka manao ua loaa ka holomua ma keia mau hana i lawelaweia o oukou. O na makemake o oukou no ka holomua o keia kanawai o ia ka'u e hooikaika. Ua ike aku nei au i ke kahi mau tausani eka aina momona, e kali wale ana no o ka loaa o ka wai no na meakanu, a ua ninau aku nei au i ka nui o na dala i manaoia no ke kii ana aku i ka wai me kela aoao o ka mokupuni, a ua hoikeia mai ia'u ua makemakeia i ekolu ame hapa miliona dala, na hoolilo no ke kii ana aku i ka wai. He manao ko'u e hiki ana no e loaa ke dala no keia hanna. Ua hoikeia mai no hoi ia'u he 13,000 eka aina e hiki ana e hoopomaikaiia ke loaa ka wal in a keia mau aina. Ina o keia ke kulana, e hoi ana au e hooikaikae hooieia mai e ko aupuni Amerika keia huina dala, i hiki ai e loaa na dala no keia hana.

Ua ike a ua lohe au o ke kumu nui i pau ai na aina o na kanaka Hawaii i ka lilo i na kanaka o na aina e o ia no ka loaa ana o na kila o keia mau aina ia lakou. A i ka loaa ana, ua hoolilo aku lakou i keia mau aina i na kanaka o ko na aina e. Mamuli o keia kumu, ke manao nei au he mea kuhihewa ka manao ana e haawi aku i ke kila o keia mau aina hoopuiapula i na i kanaka Hawaii e ppaa mai nei i keia mau aina. Ina o ke kumu i nana i hoonele mai ! ko oukou mau kupuna ame ko oukou mau makua i ka aina, alaila, he hana hewa loa ka haawi ana aku i ke kila i na kanaka Hawaii o keia la. Eia no ka aina ua haawiia mai ia oukou, malalo o ke kahi hoohlimalima no 99 makahiki. Ua like no ia me k alilo loa ana mai o ka aina. He hookahi wale no dals ka uku o ka makahlki, ua oi aku ke la mamua o ka lilo loa ana mai o ka aina ia oukou, a kuaiia aku pahu e na kciki a oukou mahope o ko oukou make ana aku."

Ke ike ae la no kakou i ka maonao o kekahi o ua hoaloha o Hawaii nei maluna o keia ninau ano nui. Ke hauoll nei ko oukou meakakau i ka lohe ponoi ana aku i ka manao o keia kanaka koikoi o Amerika Hui puia. Ke haoli nei kona hoomaopopo ana i ke kumu nui i nele ai ua Huwaii i ka aina olo i keia hauauna. A ina e mau io ana no ka paaia ana o' keia mau alna malalo o ka hoolimallma i na kanaka Hawaii, e loaa ana ia kakou na manaolana i upuia e kakou no keia mua aku.

Ua bauoli pu no hoi i ka lohe aku i kona mau manao maluna o ka nanaina o ka noho ana o na Hawaii ma luna o ko lakou mau aina. Ke hoike mai nei ka lakou mau hana e loaa ana ka holomua. A i ka loaa ana o ka wai maluua o na aina ouka, o ia hoi i wai inu no na kanaka, e wehe hou ia mai ana kekahi mau apana, a e manao ia ana he mea kcia e hoonui ia mai ai ka makemake o na kanaka Hawaii no ka hoi ana aku maluna o na aina.

Aole he mau hemahema i koe. O ka oni aku no ka nee ana o na hana imua ka hana nui o keia mau la. Ke manao nei ko oukou meakakau, ua pau na la o ka hoomakaukau ana no ka holomua. A me ka ulu nui ana ae o ka makemake aina iloko o na Hawaii pela no na pomaikai e holo mai ai iloko 0 kakou ua Hawaii o keia hanauna.

 

KE KULANA O NA HAWAII O MOLOKAI

Ke aneane aku nei e piha na makahiki elua o ka hoomaka ana o ke Komisina o na Home Hawaii, ma ka lakou mau hana elike me ke koi a ke knnawai Hoopulapula, a e komo iho ana paha ka ninau iloko o na kanaka Hawaii, no lakou keia mau pomaikai i hoomaopopo ia ai, heaha na hana e lawelaweia mai nei, a pehea mai nei, a pehea ka noho ana o na kanaka i hoi aku i Molokai?

Iloko nae o keia aneane ana e piha na makahiki elua o ka hoomaka ana o ke Komisina e lawelawe i ka lakou mau hana, he eono no mahina piha i nohoia e na kanaka Hawaii ma ko lakou apana aina, no ka mea ua hoomaka lakou e hoi aku maluna o ka aina i na mahina hope o ka makahiki i hala aku, a mamuli o ka nui o na hana o ke oki . ana; na i na kiawe maluna~ o ka aina, ame kahoomaemae ana i ko lakou mau apana, ua emi mai na i hana maoli ia lakou.

I keia la he l7 mau ohana e hoho la maluna o ko Iakou mau aina. O na ohana no i hoi mua, a i loaa mua na kokuaia ana mai e ke Komisina, eia lakou ke hoomaka nei e ohi i na pomaikai mai ko lakou mau apana mai. O kekahi poe, akahi no a hoi aku nei, a akahi no a hoomaka e kukulu na hale, a ke hoomau la no i ka hoemaemae ana. i na aina, no ia kumu aole he mau meaano nui no ko lakou noho ana. Nolaila, e hoi aku ko kakou kalai manao ana maluna o ka poe i hoomaka e ohi i na pomaikai. Elike no me ka ululohi o ka hoi ana aku nei, ame ka lohi o ka hoomaemae ana o na aina, pela no ka eml ana o na pomaikai e ohi ia mai nei e ia poe. O kekahi poe, uole i hoomaka e ohi, a o ka poe e ohi mai nei he kakaikahi wale no.

Aka, e ike mai kakou aole i piha ka makahiki o ka noho ana a na kanaka mua a hoomaka paha e hoohana i ko lakou mau aina, aka: he poe pae kekahi i hooikaika i keia mau mahina pokole wale no, a oia poe ke ohi nei i na pomaikai i manao mua ole ia e loaa ana ia lakou.

Eia ka ohana o Kamai, ke kanaka mua i hoi aku malaila, a ua piha iaia he mau mahina eono o ka loaa pono ana o ka manawa e kanu ai. Ua pau he 8 paha eka aina ona i ka hoomaemaeia, a ua paa i ke kanu he elima paha o keia mau eka. Ua kii aku keia keiki Hawaii, e hoomaka i kana kanu ana ma na mea e pono ai ka noho ana o ka ohana, a ia manawa hookahi no ua hoomaka e kanu i ka mauu alafafa. Ua

pau he mau eka o kona aina i keia mauu, aka, o ka mea kamahao, ke ohl nei oia, a he mahina ae nei hcokahi keia hoomaka ana e ohi, i na pomaikai mai kana mau mauu alafafa mal. Ke lawain nei e ka Hui  Hana Halnkahiki o Libby, he elima tona mauu ana i kela ame keia mahina, a no ka mahina mua i hula aku, ua ohi oia he $225.00 no kana mauu, a e hoomau ana i ka ohi ana i keia huina dala, elike me ka loihi o ka ulu ana o kana mauu, a he mauu keia i hiki okiia i kela ame keia mahina,.a e mau ana he mau makahiki.

I ko kakou huli ana iho e noii i keia mau hana, ka 1oaa ana i ke·kahi kanaka Hawaii o keia huina dala, no eono wale no mahina o kona hoomuka ana e lawelawe me ke kuio ma kela oihana o ka mahiai, aole anei e komo iho ana iloko o na kanaka Hawaii e noho nei ma na home, ma Hawaii, Maui, Oahu, ame Kauai. Ma mua, ua manao waleia he poho ka hoi ana aku e noho maluna o keia mau aina. Ua ulu mai keia mau manao iwuena o na kanaka Hawaii, aole wale no mamuli o na olelo hakuepa, aka, mamuli o ka ike mau ia ana o ke poho o na kanaka i hoi aku maluna o na aina home hookuonoono i loaa ole ko lakou alanui e hemo mai ai, a e komo aku ai paha i ko lakou mau aina. Eia no kekahi mau wahi ke waiho wale mai nei aole loaa ka wai. A eia no hoi kekahi mau home, aole hemau kokua dala mai ke aupuni aku. Na keia mau pilikia i hoohuiiai hooulu ae ka manao ana. he mau manaolana poho wale no ka hoi ana aku ma keia mau aina o Molokai, me ka ike mau aku i na pilikia o , na home hookuenoeno i haawiia mai mamua aku nei. A ua hiki io no i ke kanaka e manao pela, no ka mea he mau mea i ike makaia e naq poe apau ina. e makemake ana e noi aku.

O kekahi pilikia nui o na, home hookuonoono i haawi mua. ia i na la i hala aku, o ia no ka loaa ole ana , I o ka wai e hoepulu ai i na meakanu, ame ka loaa. pu ana i mea nana e kuhikuhi mai i na. hana kupono au e lawelawe aku ai. Ua. koiia aku na. aina. no ka manao ana he waiwai kekahi o loaa mai ana, mamuli o ka ike ana i ka pomaikai nui I hewahewa. i loaa i ka poe kahu ko.Na keia mau mea. i hapai ae i na manaolana. o na kanaka i komo aku, e lawe mai i kekahi mau aina. Aka, i ka hoi ia ana aku nae e lawelawe, me ka. loaa o na. hemahema i hoikeia. ao la maluna, ua hikiwawe ka ike ana o ke kanaka o keia. hinuhinu ame keia mau pomaika.nui i mauaoia, he moeuhane palaualolo wale no ka.

He mea io no nae na kakou e na kanaka Hawaii e ike iho ai, o keia kanawai i haawiia mai ia kakou, ua imi nui ia mamuIi o keia mau haawina pilikia i keia e ko oukou meakanu, a mamuli oia mau mea, ua  hooikaika oia e hoopauia kela mau pilikia i ike makaia a e haawiia mai he mea e hiki ai e hoopau loa ia kela mau kuia. No keia kumu, ua koiia ka mua e haawiia mai na kokua dala i kakou, o $3000.00, no ka mea, aole o ka ilihune aina wale no ko kakou pilikia, aka, o ka ilihune dala pu, kekahi, n aole e hiki  ana e manaoa e hiki ana e puka maikai aku ka ikaika o ke kanaka,

ina aole he ninau kokua ma ka aoao o ke aupuni. U a haawiia mai keia koi, a oia ke kumu o keia mau dala i haawiia mai ai e ke aupuni.

Ka lua, ua hoi aku na kanaka me ka loaa ole o ka wai inu, ame ka wai hoopulu i na meakanu, a o na aina i koe mai, a oia. hoi kai haa   wiia mai i na kanaka Hawaii he mau aina i nele i ka wai. Ua komo io aku no iloko o ke kanawai, ka

hoolakoia o ua kanaka me ka wai inu, ame ka wai hoopulu meakanu, ina e hikl e 1oaa. Ua koiia aku e loaa na alanui, i hiki ai e loaa. ke komo ana ame ka hemo ana mai mailoko mai o ka aina. Ua hookoia keia mau mea apau, a ua koiia aku no hoi e loaa, kekahi mea nana e kuhikuhi mai a e no mai i na mea maikai e kanu ai maluna o keia mau aina, a ua loaa pu mai keia mau mea apnu i noiia ku.

I ka loaa ana o keia mau mea apau i ke kanaka e hoi ana ma kela mau aina o Molokai, ua hiki ole iaia e poho kona mau manaolana, no ka mea o na hemahema i ikeia mamua aku ua hoopauia ma o keia

mamua aku, ua hoopauia ma o keia kanawai.

Aka, aole no n@e i pau ka hoopauia ana a na kanaka i makemake ole e loaa ia kakou keia kanawai. O ka mea apiki nae o ke komo pu ana aku o na kanaka Hawaii e ku-e i keia kanawai i hanaia no ko lakou pomaikai. Aole no paha ko oukou meakakau i manao aole e loaa mai ana na ku-eia e na lahui e noho pu nei me kakou, no ka mea ua hooneleia lakou mai na pomaikai aw o keia kanawai a ua oiaio no ia manao ana pela, ne ka mea ua nui ke ku-e o na haole, Pukiki, Pake ame kekahi poe e iho i manao e loaa pu keia mau pomaikai.

I ko kakou hui pono io ana aku i ka mea e hanaia mai nei ma kela mau aina ma Molokai, e loaa ana ia kakou, eia keia mau kanaka. Hawaii mua ke hoomaka mai nei e ohi i na pomaikai mamuli o ko lakou hoi ana aku nei e noho maluna o kela mau aina. Eia keia keiki o Kamai ke ohi nei i na hua mua o kona luhi, a he mau hua ohana naoli ke nana iho no ka mea, o ka loaa ana he $225.00 i ka nahina i kekahi kanaka, aole no hookahi no manina a pau ae, aka, e mau ana kona ohi ana, elike ka loihi me ka mau o ka ai ana o na holeholona i kela mauu, e ike iho ana kakou i ka nui o ka pomaikai e loaa ana i keia kanaka Hawaii. Ma ka nana iho aole paha i loaa ana. Aka, ma keia hoi ana aku la, e ohi mau aku ana oia i na pomaikai o keia hooikaika ana O kekahi mea noi a kakou i ike iho ai o ka luhi o keia mua aku. Ua loaa k aulu maikai ana o keia mauu ma kona mau kihapai. Aole i nui na eka i paa iaia i keia mauu ma kona mau kihapai. Aole i nui na eka i paa iaia i keia mauu a i ole i nui na eka no ka loaa ana mai o keia mau tona he 5, aka, he mau oka helu wale no e okiia nei, he 3 a i ole he 4 paha. O ka nui aku o ka aina aole i ohii na pomaikai i keia manawa, a he mau mea hoi hoomaopopo mai ana aole i pau ke palena o ka pii ana o na pomaikai, akiki i ka paa pono ana o kona aina, a i ole pau pono ana o na hana ame ka makeke o kana mau meakanu e hooliloia aku ai.

Me keia. mau mea a kakou e ike iho la, aole anei ua lawa kakou i ka hoomaopopo ana, i ka waiwaiia o keia haawiia ana mai o kekahi kanawai o keia ano? Aole anei kakou e na Hawaii e hoomaka ana e hoepau i ko kakou mau kanalua ana? Auhea la na hooia oi aku o ka holopono ame ka pomaikai o keia hoihoi hou ia ana aku o kakou ma na aina a e lawelawe i ka pohana mahiai. Ina o keia ka mea e loaa ana i kekahi kanaka Hawai mai kekahi mau eka uuku wale no, a o ka hana nui ma keia oihana, o ka hoomaemae ana i ka aina, a me ke kanu ana i keia mauu, a i kona uku ana o ka hana wale no ma kou aoao, o ia no ka hoomau i ka hoopulu ana i ka wai, a he hookahi wale no manawa o ka hoopulu ana o ka oihana hookahi, mahope iho o ke okiia ana o ka nauu, a o ke oki ana hookahi manawa o ka nahina, a o ka ohi i na dala e ukuia mai ana no kau mauu. Auhea la ka hana maalahi e loaa mai keia. O ka hapanui o kou manawa e hoho lai ia ana e oe, a i ole e hele ana ma na hana e ae au i makemake ai.

He mea nui keia na kakou e na Hawaii noonoo maikai e lawe ae ai a e hoomapopo ai. Aole o keia wale no ka oihana e hoomaikeike mai nei ia kakou i ka nui o na pomaikai, mamuli o keia hoi ana aku maluna o kela mau aina. O ka hanai pipi kekahi hana maalahi, a o ka oihana uwi waiu kekahi.

I keia la he mau tausani tona  o keia mauu e hoounaia mai nei i Hawaii nei no ka hoolawa ana i na hui mahiko i ai na na holoholona. Aole mauu i oi aku ka haawi ana mai i ka holoholona i ka ikaika ame ka piha o ka lawa meani elike me keia mauu. Eia keia mauu ke hoouluia mai nei e ua hui mahiko, no ka mea, o keia mauu e hoounaia mai nei, aole no i maikai loa mamuli o ka pau o lia lau i ka helelei, a ua loihi loa no hoi ka malamaia ana mamua o ka hoonuaia ana mai. No keia kumu, e nui ana makemakeia o ka mauu e hiki ana e loaa mai Hawaii ae nei no. O kela mau aina i haawiia mai la no kakou, ua hiki wale no apau e hooulu i keia mauu. Ma keia mau mea, e hiki ana e 1oaa he mau haneri tona ma Kalamaula. Eia he wai mau e kahe ana no ka hoopulu ana i keia mauu. Ua hiki e ulu keia mauu me ke kanu hou ole aku, no kokahi mau makahiki. Ina ke kanaka e lu mau ana i ka lepo hoomomona i kela ame keia manawa o okiia ai,

e hiki ana e hoomau ia ke okiia ana o ka mau no kekahi mau makahiki. I ka emi ana o ka ikaika o ka ulu ana, ua hiki e palauia kela aina, a e kanu hou ia no ia mauu, a e oki hou ana oe elike no ke keia au e oki nei, a e ohi ana no ia na pomaikai elike me keia.

O ka mea oi aku nae, aole e lawa ana ka makeke o Hawaii nei i keia mauu e knnuia aku ana ma Kalamaula. No ka mea ua oi aku ka makemake mamua o ka hiki e hooulu. Eia na kanaka uwi waiu ke lawe nui nei i keia mauu. Iua e hiki ana ia Molokai ke hoolawa mai e keia mauu, e kii aku ana lakou i ka mauu mai ia oe mai. A o ka mau aku la no ia o keia oihana.  Ma Amerika, kahi hooulu nui ia o keia mauu, he mau mahina wale no ka hiki e hooulu ia, o ia uo na haule hau ole. O ka  hapnnui aku o ka makahiki, aole e hiki e ulu, aka, aole pela ma Hawaii nei, no ka mea ua hiki e ulu i kela ame  keia la o ka makahiki, ina e loaa ana ka wai; a ua hiki e okiiu he 13 manawa o ka makahiki hookahi.

O kekahi no hoi, aole o keia wale no ka mea hikti @ ulu ma kela mau aina. Eia iho no in mea waiwai nui o ka ohia tomato, a un ikeia ka ulu maikai o kela mea ma Moolokai. Eia iho no ia waiwai nui o ka uwi waiu. Ma ka manao ana o ko oukou meakaku, o ka oihana uwi waiu kekahi o naoihana oi aku o ka hoopomaikai ana mai i ke kanaka e lawelawe ana, i na e hiki ana e 1oaa kau ai mamuli o kau  kanu ana iho no. Inn e loaa ana he umi-kumamalima eka i kekahi kanaka, a e loaa pu ana ka wai, a e hiki iaia ke hooulu maluna o keia mau eka i keia mauu ame ka mauu elepani, ua hiki loa i kela kanaka ke malama he 6o pipi uwi waiu. A ina e loaa ana ia oe @a pipi helu ekahi, e haawi mai ana ia I ka waiu o 2o a 3o paha kuaka o ka la hookahi, e ike iho ana kakou i ka nui o na dala e ohiia ana e kela kanka keia oihana ae. I keia la ke ukuia nei he 10 keneka o ke kuaka hookahi, juai nui, a pi@ aku iluna, a ma ka nua aku, aole manawa e emi iho ai malalo o keia kumukuai, he hoailona hoi e haawi mai ana i na manaolana i ke kanaka e lawelawe ana i keia oihana. A o kekahi no hoi, i ka manawa e ike ai oe aole i lawa keia mau keneka no kou luhi, ua hiki loa ia oe e hoopau i ke kuai ana i kau waiu, a e hana waiu baku, a i ole waiu paa paha.

Eia ke Teritore o Hawaii nei ke lawe mai nei he mau tona o keia mau mea ono a ka haole, o ka waiu bata ame ka waiupaa. Ua hiki no hoi ia kakou ke ike iho, aole manawa e hiki ai ia Hawaii nei ke hoolawa iaia iho me keia mau mea elua. E loaa ana ma keia, he makeke nui no kau waiupata e hana aku ai. A o ka waiu e loaa mai ana mahope o kou lawe ana ae i ke killima, he waiu hiki e haawi aku i na noa ame na puaa, a he mea e hoomomona nui ana ia mau holoholona. Aole kakou i hiki e hoomaopopo i na pomaikai e loaa e hoomapopo i na pomaikai e loaa mai ana, mamuli o keia oihana o ka malama ana i ka pipi waiu. He hana hou @a ke kanaka Hawaii, aka, he hiki wale no nae.

KA MANAO NUI ILOKO O KA LUNAMAKAAINANA CURRY MAU HOAKAKA

Iwaena o na hoa o ka Ahaolelo Nui o Amerika i hoea mai i Hawaii nei no na makahiki i hala aku, aole paha he kanaka. iwaena oia poe i 1oaa mai ka ikaika, ame :ka makemake e kokua ia Hawaii nei, elike mai me Lunamakaainana Curry.

E hoomaaao mai no hoi kakou, o ka Lunahoomalu o ke Konmite Teritore, he kauaka nui ia, a o kona  man manao maluna o kekahi kanawai i makemakeia no keiaTeritore, e lilo ana ia manao i mea hookoia e kona mau hoa lala o ke komite, ame na. lala oia hale. O ka mua, o ke kulana lunahoomalu o kekahi komite, he kulnna hoihoi, a hilin@i  nui ia. o ka mea e waihola mai ana. e ka Lunahoomalu, ka mea e kaukaiia mai ana e na. hoa oia komite, a e na lala hoi o ka hale. O ia iho la ke kulana o keia kanaka o Mr Curry.

Ke olelo mai nei oia, ua "Holo mua na hana ma Molokai. ua hauoli oia i ka ike maka ana i keia holomua. A ua paa kona mauao aole e loaa ke kila e kela mau aiaa i na kanaka e poho aku ana maluna o na aiaa." o keia mau huaolelo hope na mea ano nui iloko o kana mau hoakaka ana.

He oiaio no, o ke kulana o ka  noho ana o na kanaka e noho hoolimalima ana maluna o kekahi ai@a, he kulana hoowahawahaia e na kanaka. o ka paa ana o ke kanaka i kekahi aiaa malao o kekahi hoolimalima, me ka hiki ole e loaa iaia ka noho ona maoli ana no ia aiaa, he mea i ku-e nui ia e na kanaka Amerika, no ke kumu o ia ke kumu i haalelo aku ai na kanaka o Europa i ko lakou mau aiaa, a hoi mai i Amerika e noho ai, no ka mea he aiaa e loaa ana ke kila e paaia ana e na kanaka. Mamuli o keia kulana ma Europa, ua ikaika 1oa ka manao o na kanaka i ike i na hana hoopilikia a na haku aia ae okoa ae na hana pili aiaa ma Amerirka.

Ua like no na hana. hoopilikia a na haku aina o Europa me na haku aina o Beretania, ame, Irelank. O ia hoi, ua hoopii mau ia ae na hoolimalima i kela ame keia manawa a na haku e makemake ai I mau kala hou. Ua oi aku ka pilikia malalo o keia mau hana, mamua o na men e ae, a no ia kumu ua lilo keia mau hana i mea haaleleia o ka aina e na kanaka, a ua holo aku no Amerikia.

Aka, ma keia kulana ma na aina Hoopulapula ma Molokai, ua okoa. loa ae ia mai na kulana ma  Europa a ma Beritania paha, no ka mea, o ia mau aina, he mau kanaka ka mea noho ona, a o na aina hoi ma Hawaii nei i hookaawaleia no ka kanaka Hawaii, he mau aina aia malalo o ke aupuni, a ua noho ona ia e ke aupuni. No keia kumu aole e hiki ana e hoopiiia ae keia uku hoolimalima, no ka mea ua hahaia maloko o ke kanawai, a ie hiki ole ana e hoopiiia ae keiaia mau hoolimalima, no ka mea aia wale no a hoololiia ke kanawai alaila hiki. A o ke kii ana aku e hoololi i kekahi kanawai i keia ka poina, aole ia he hana maalahi o ka hooko ana.

E iki mai no hoi kakou, o keia hoolimalima he 99 makahiki. Ua komo mai he ekolu a eha no paha mau hanauna iloko o keia mau makahiki, no ka loihi maoli. Ka lua, ina o he kumu o keia haaleleia o Europa no na hana hoopilikia a na haku aina, aole anei hoi e lilo ana na hoololi kanawai e hoihoi aku ana i ke kulana a aneane like me keia mau hana ma Europa, e lilo ana i mea  hooikaika mai e ku-e loa ia kela mau hoololi.

Eia keia mau aina ua hoolimalima i na kanaka Hawaii no neia mau makahiki loihi. Ma ka nana iho, aole no i ohoa ae mai ka loaa ana o ke kila.  Ina o ka uku hoolimalima he hoohahi dala o ka makahiki, a o keia uku, no ka hoike no ke aupuni no ka aina, aole anei hoi e paa mau no ke aupuni ma keia uku hoolimalima ina o ka makemake o ke aupuni e manaoia mai no kela kanaka keia aina?

 Ua ike no o Mr. Curry i keia kulana, a pela no oia e hooikaika mai nei aole e haawiia mai keia mau kila o na aina i na kanaka Hawaii. A o keia kumu nui o ka makaʻu ana e haawi mai, oia no ka hoolilo hou ana aku o kela kanaka i kona aina, a haalele aku i kela wahi no kekahi kanaka okoa aku. Ua hoikeia aku no ia Mr. Curry ame knoa komite, o ke kumu nui i noho ilihune ai na kanaka Hawaii, a nele hoi i ka aina i keia la, o ia no ka haawiia ana o na kila, a mamuli o ia mea, ua hoeliloia aku na aina, a ua morakiia aku, a ua hao waleia no hoi ma kekahi mau wahi.

He mea ano nui a koikoi keia i ka manao o ko oukou meakakau. Ina ua like ole ke kakou mau manao ma keia ninau, aole ia he mea e loli ae ai koʻu manao. Ua ike maka ko oukou meakakau i na haawina o keia nele o na kanaka Hawaii i ko lakou mau aina i haawiia mai e na kupuna o na la i hala aku. I ka manawa o ka mahele aina o 1848, ua ike kakou he 1,600,000 eka aina i haawiia aku i na alii o kakou ame na Konohiki, a he 28,00 eka i na makaainana. O keia mau aina i loaa aku i na Alii ame na Konohiki, o ia paha na aina oi aku o ka maikai mamua o na aina e ae o Hawaii nei. O ia mau aina, ua pau loa iloko o na lima o na kanaka o ko na aina e, a mamuli o keia, kumu o ka haawiia ana mai o ke kila, @a hoolilo aku lakou i na aina i keia poe. Ina i hiki ole i na kanaka Hawaii ke hoolilo i na aina i na aina i keia poe. Ina i hiki ole i na kanaka Hawaii ke hoolilo i na aina i na aina i keia poe. Ina i hiki ole i na kanaka Hawaii ke hoolilo i na aina i na kanaka o ko na aina e, ina la i keia la ke paaia nei no kela mau aina e na kanaka Hawaii, ao keia mau aina no ke kumu hoowaiwai i na kanaka e paa mai nei i keia mau aina.

He waiwai makamae ka aina i ka poe i ike i ka waiwai o ia  mea, i keia mau la e nee nei, ke ike aku nei kakou i ka pii ana ae o na kumukuai o na aina, mai na dala uuku loa ai na dala kiekie loa. na aina o ko kakou mau mak@ i kuai aku ai i na makahiki i ha@ aku no na dala uuku wale no, i ke@ la, ua pii ae no kekahi kumuku@ kiekie loa. A ua hiki loa ia kakou ke hoomapopo, in a aole i hool@ kelu mau aina ina i keia la e ka kou kekahi poe waiwai a kuono@ o ka aina. Aka, aole pela kakou i ike nei. Ua pau keia mau @ iloko o na lima o na kauaka @ na aina e, a ke ku nana wale @ nei no kakou na koko oiaio o @ aina. A ma kekahi mau wahi @ lihi o ua mau aina nei i loaa ai @ e ku iho ai ko kakou may waw@.

Nolaila, o keia mau hoaka@ Mr. Curry, he mau olelo e hoo@ mai ana i ko oukou meakakau @ na kumu i hoikeia uela maluna.

Eia kela poe kanaka Hawaii ma Molokai ke hooikaika mai nei @ ua pomaikai mai na mea i @ e lakou. O keia mau aina e @ mai nei, aia ka waiwaiio ma @ ano he mau aina kanuko, i ka @ 00 o ka eka hookahi. A ina he @ eka a ke kanaka hookahi e ike @ ana kakou, aia na kahi o ka @ 00 ka waiwaiio o kela mau @ aina, a e ike ana ke kanaka i keia waiwai nui, a o ka hoolilo aku @  no ia, a hoi mai ho i Honolulu  @  e ai ai i kela mau dala, me ka @ nao paha, e mau apa no kela mau dala. Aka, aole e loihi loa ana kela manao ana pela, no ka mea @ hana mai no ka haole he mau @ kekahi aoao o kela dala, a e @ ana no kela manu a o ka hoaa @ ana no kela manu a o ka hoaa @ hopena e loaa ana i kela kanaka. He haawina keia i iki mau ia @ kakou i na la i hala aku, a @ keia kumu, ke uele mau nei @ kakou.

Aka, ma ka nana aku, aole he manawa e hiki ai e hoeloliia keia kanawai no ka mea, aole na kanaka Hawaii na lakou i hana keia kanawai e ae ana i na hoololi o keia ano. Ina o ka makemake o ua hoaloha o na kanaka Hawaii o ka paa mau o na kanaka i keia mau aina, hokahi no alanui e hiki ai keia, o ia no ka paa mau aina, a e noho hoolimalima aku na kanaka malalo o ke Aupuni. Aole keia he mea uuku aka, he mea nui maoli no. O ke alanui o ka paa mau o na aina i na kanaka Hawaii oia no ka haawi ole aku i na kila. A ma kekahi aoao ae hoi o ke ulanui e lilo ai na aina o na kanaka Hawaii o ka haawi aku no i ke kila. Aole keia @ meahou, ua hoao mau ia i na la i hala aku, a ua ikeia ka hoia mau ia ana mai o keia haina.

NA ANOAI

Aole paha e loaa koke mai ana na dala i ae ia iho nei e hoaieia no ka hana ana no na hoolala kii i ka wai o Waihanau, ahiki iloko o ka mahina o Okatoba. Eia na ka Puuku o ke Teritore ke hoomakaukau nei i na mea pili kanawai no ku loaa ana mai o ks ae o ka @ residena. A loaa mai keia ae, o ka hoomaka no ia e hoolaha no ke koho a@ amai i na hoaa. Ke ma naoia nei e loaa ana no ke poe ma lakou e lawe keia mau bona ma Hawaii nei. He $75,000.00 ka nui o na dala i makemakeia. Aole wale no keia no ke kii ana i ka wai, aka no na paipu ame na hana alan@ ana kekahi.

Ia kakou e noonoo ana no ka ulu @e ame ka hanau ana o na holo@ lona a kela poe kanaka, mai poina kakou i ka ninau ana iho, iloko o keia mau mahina i noho ia aku @e na kanaka, he mau keiki kekahi i hanau mai. A ua hoomaka no @ aina. I keia la ua hoea aku ka @ no o na keiki i hanau mai i ka @ He poe keikikane wale no. @ nono la keia mau keiki me na @  kino maikai, a ke pii @au ae @ @ heluna kanaka Hawaii ma kela aina. He mau lono hoohauoii keia @ @ mea o ka hoopulapula kanaka @ kumu nui o keia makemake ana @ loaa mai ka aina i na kanaka Hawaii. A iloko no o na la mua @ o ka nohoia ana aku, ua loaa keia mau kanaka Hawaii i.ou.

Aia ma Palaau ame Hoolehua @ mau eka aina i hiki aku i ka @,000 i kupono ho na hana mah@. Iloko o keia mau eka he 4,000 i @ pono no ke kanu halekahiki @ @ @ mau aina no hei, aole i hiki e loaa ka wai hoopulu meakanu, no ka @ ua kaa aku maluna o ka iliwai o @ kapuai; aka, o hopuluia i ka wai, @ loaa, no ka mea ua kaa malalo mai o na kapuai 500. O na eka 4,000 e manaoia ana e okioki no ke kan@ halakuhiki ana, ame na mahina @ ae, no ka mea ua hiki no e ulu kekulina ame na mauu ame ka hu@ ma keia mau aina. O keia na aina mua e okiokiia ana i ka manawa e loaa ai keia wai o Waihanau, no ke mea he wai inu wale no keia @ na kanaka ame na holoholona. @ hiki ana e loaa aneame no he hookahi haneri kanaka ma keia mau eka mauka.

 

[end of column 8]