Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 6, 5 February 1909 — HE HANOHANO KA OIHANA LAWAIA. [ARTICLE]

HE HANOHANO KA OIHANA LAWAIA.

Kuliu na manao i weheia mai e Kauka N. B. Emekeno maloko o ka luao Kawaiahao ma ke anaina pule awakea ma ke Sabati nel. He anaina piha maoli.ia, a oiai, he Hawaii oiaio no hoi oia, ua wehewehe mai oi-a i kona manao ma ka olelo Hawaii me ka moakaka lea e hiki ai i na kanaka Hawaii oiaio ke lohe maopopo aku mai ka poe opiopio a ka poe aoo, a iaia e wehewehe mai ana i kekahi mau.mea o ke au kahiko ma ka olelo kumu ua ikeia aku ka ne'i o ke anaina, e lo'u ana a e minoaka ana kekahi.poe no ka hauoli i ka lohe maopopo aku i na mea pili i ka oihana lawai'a o Hawaii nei i ke au kahiko, oiai maluna o ia kumuhana i kukulu mai ai oia i kana kalaimanao ana. Mahope o ka Mr. Lilikalani heluhfllu ana inai i na olelo hoolaha ame ka heluhelu ana mai i na manao alakai me ka hoakaka pu ana mai no ko ke kahu hele ana aku no Kaneohe e malama ai i ka halawai malaila, ua hoolauna mai la oia ia Kauka Emekona imua o ke anaina. '' Mamuli o ko 'u konoia ana ae e ko oukou Kahu e hele mai e hoike aku i kekahi mau manao uuku imua o oukou," wahi a Kauka Emekona, "pela au i hiki mai la i keia kakahiaka." "Aole au e ha'iolelo aku ana i mea uo oukou e lele ai i ka lani ; aka ma na mea pili no i ka honua nei. Ke hoomanao nei no palia kekahi o oukou i ka moolelo o Kaopulupulu, ke kahuna nui o Oaliu nei, ka mea nana kela olelo kaulana, 'I nui ke aho a pa i ke kai no ke kai ka hoi ua aina.' 0 keia kana i kamailio aku ai i kana leeiki ia Kahulupue oiai o Kahahana ke Mii o Oahu nei ia wa ame kona mau koa e hahai, ana e pepehi ia laua, a ua ikeia ma ka moolelo ko Kahulupue holo ana a haule i ke kai a make oia malaila. " No ke kai mai ka i'a ame ka paakai; i ka wa e nele ai na kanaka i ka i'a ua ai no na kanaka i ka paakai me ka olelo ana ia mea he i'a ; pela no hoi me ka lau kalo, ua lawe no lakou Ta mea he i'a a ua kapa aku lakou ia i'a, he luau. "I ke au kahiko he poe akamai loa na kanaka Hawaii i ka lawai'a. Kalai lakou i na waa nunui a maluna o ia mau waa e holo ai ika moana. He poe ike loa lakou i na ko'a ame ke au 0 kela ame keia ko'a; ua maopopo ia lakou ke au kupono o kela ame keia ko 'a ame ke ano o ka makau o kela ame keia ano i'a. "la au, ua loaa ka ike i ka lakou mau keiki mamuli o ke a'o ana aku a ko lakou mau maleua ia lakou, pela ka mea i ikeia ma ka moolelo o Kuapakaa; ua holo mau oia ne kona makuakane a hiki i kona lilo ana he kanaka lehia ma ka oihana lawai'a ia au. He Poe Akamai i ka Hookele Waa. "He poe akamai loa na kanaka Hawaii i ka hookele waa; ia au aole a lakou mau panana e like me ko keia au. O. ka lakou panana oia no ka la, ka mahina, ka hoku ame na kao, h ua liiki loa nae ia lakou ke holo mai Hawaii a hiki i Niihau a mai Niihau mai a hiki i Hawaii, a i kekahi manawa e liolo loa aku ana lakou a hiki loa t Kaliiki a lioi mai, mamuli o ke kuhikulii ana a ka lakou mau panana, na lioku." He Hoomanawanui ka Poe Lawai'a. "I ke au kahiko ua ikeia ka hoomanawanui o ka poe lawai 'a. E hoi ana lakou o ka mahiai, ka hoaimu, ke ku'i ana i ka ai a e holo ana i ka lawai'a 1 mēa e lako ai kona oliana. Ike kane e holo ana i ka lawai *a, eia no ka wahine e noho ana ma-ka home, e kuku kapa ana, e ulana. moena ana, a e hooponopono ana i ka noho ana o ka hale. Aole oia wale ka hana a ke kanaka lawai 'a, o ke kukulu hale kekahi hana nui ana, a i ka nana ana aku i ka moolelo o ka noho ana o na kanaka o ia au he poe liana maoli no lakou me ka Uoomana\vanui r mea e pono ai ko lakou nolio ana; aole i ike nuiia ka poe molowa, ka poe pal&ualelo ia au, a mamuli o ia kumu ua ikeia ko lakou noho lako ana; aole o lakou hoolewalewa wale i ko lakou mau lima malalo o ka la aka hooikaika mau lakou, ke kane ame ka wahine i ka pono o ko lakou noho ana, me ka hoomanawanui. He Poe Wiwoole na Kanaka Lawai'a.. "He poe maka'u ole na kanaka lawai'a; ia lakou e holo ai a kahuli ka waa i ka moana ua hiki loa ia lakou ke hoolana i ka waa me ka pilikia ole a e au paha i ka moana me kā wiwooie a pae i ka aina, "0 ka poe lawaia aole o lakou molowa, a palaualelo, aka paa mau ko lakou manawa ma ka hana e pono ai o ka noho ana, a mamuli o ia kumu ua loaa maoli no ia lakou ka lako o ka noho ana e oluolu maikai ai ko lakou noonoo a e pololi ole ai o ko lakou upu. Aohe o lakou ike ia mea h« nele. "I~keia la, ua kaa aku ka oihana lawai 'a ma ka lima o na kanaka e, oia na Kepani, a i ka nana aku ua lako maoli no lako.u me na waa papa ame na waapa mahu a na lakou e hoolako mau mai nei i na makeke me na i'a like ole o ka moana. Aole i pau ka i'a o ka moana i na Kepani, he nui loa -nku no na i'a i koe, a nolaila he pono no i na kanaka Hawaii ke lawe hou ae i keia hana maikai a lawelawe hou aku e like no hoi nte ka hana a na Kepani i keia la a loaa ia lakou ke ulakolako mamuli o ia Ibana. Ua loaa ia lakou ke dala, ka lole ame na pono

nui e ae niamuli o ka hoomanawanui i kela bana lie lawai'a. "I kein mau Ja a kakou e ike nei ua lilo loa na' kanaka Hawaii ma na hana hikiwawe o ka loaa o ke dala a ua komo nui aku lakou ma na hsna ma ka aina nei a hoohemahema i, kein hana maikai loa i maa i ka hanaia māi kahiko loa mai. O ka oihana lawai'a, he oihana ia'a hoohanohano nuiia e ko kakou Haka e lesu Kriflto. Mai manao mai onkoa. aohe i kupono keia kumuhana no keia la no ka mea, he Lapule keia, a o kei* ha'iolelo hoi no ka oihana lawai'a. "I ka wa e noho ana o ko kakou Haku ma keia ao, ua lawe mai Oia i kana mau haumana maiwaena mai o ka poe haahaa loa; aole Oia i lawe mai. i mau haumana Nana mailoko mai o ka poe kiekie, ka poe loio, ka poe kauka, ame ka poe hanohano, aka ua wae māi oia i kana mau haumana mailoko nuĒ. o ka poe haahaa loa, oia ka poe law*i'a, a ma ia ano e hoomaopopo kakou ua hoohanohatfo Oia i keia oihana, oia ka oihana lawai'a."