Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 8, 20 February 1903 — Page 3
This text was transcribed by: | Tiffany Cabos |
This work is dedicated to: | Adelino Cabos |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoolaha Kumau
Ka Hui Alahao ame Aina o Oahu
MANAWA HOLO
Mahope aku o Ianuari 1, 1902
Mai Honolulu Aku
MAI WAHO MAI
Kakela me Kuke
[KAUPALENALA]
Poe Kalepa ma ke Komisina
:: HE:: A
POE LAWELAWE KOPAA
POE AGENA NO NA MAHIKO LEHULEHU.
NA
WAIWAI KALIKIMAKA
EIA KAHI E KUAI AI I KAU MAKANA…
NUI NA WAI WAI KE-PANI NANI
MA KA HALEKUAI O
S Ozaki,
Heiu 178, Alanui Hotel
O KE
Koko Ino ka mea e loaa ai na Pilikia ma ke Kino.
Heluhelu i keia mau Manao.
@@@LAAU@
AYER’S SARSAPARILLA
KA
Laau @ana e hookaawale na ma’i ino @ @ koko aku. He laau hoonoono @ a he laau e hooikaika ana i kou mau @aia apau. O ka Laau Ayer’s Sar-saparilla k@ laau kaulana loa a puni ke a@ holookoa. Ina e hoomau ia ka law@@awe ana i keia laau e loaa ana ka ke @ kino maikai a me ke koko mae-mae. Noi hou mai ka ula o kou mau lehelehe. Pu’ipu’I maikai kou mau pa-palina a loaa ke kulana ola kino mai-kai.
He loaa na pu’u paa o ke kino i ka laau Ayer’s Sarsaparilla, e hoopakele ana mai ka ma’i puu paa (Brights’ Disease) amen a ma’i oia ano. Ke koi ikaika aku nei makou e lawe na keia @@@ laau ma kahi i ike ia na ma’I Puu paa apau.
Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayers
E loaa no keia mau Huaale ma na ha@ekuai laau a pau.
@na @ loaa kau mau keiki i ka ma’I Na@oiku he mea pono e makaala i ke ano e kau ana maluna o ke keiki ola @ ka hanapilo o ka leo. I ka mana-wa e haawi ai i ka laau kunu Cham-berlain Cough Remedy” i ke keiki i ka manawa e paa ai ka lea alaila he mea maopopo loa e pau ana ia pilikia me ka maalahi. Aka he hiko no keia laau ke @ la a pau ka naeoiku i kona ma-nawa e hoea mai ai.He hikiwawe ka-na @@@ia ana a he ola mau no hoi. Ua kupeno no hoi oia i ke anu ame ke kunu kalea. I ka poe kuai laau lapaau apau a loaa ai keia laau a ia Benson Smith & Co., Ltd., agena no Hawaii nei no ke kumukuai kupono.
Ka Poka Nui ame ka Paka Iki
He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Hoko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa O Amerika Huipuia.
(Unuhiia e S. K. Nawaa.)
MOKUNA XXIII.
MA KE ALAHELE.
“Ke hoomaikai nui nei wau ia oe e Wilimona, no keia hana au. Ua lawe mai oe me ka maika i keia @oe i haule ihope, he hana ano nui no ia; aka, o ka lawe ana mai i keia mau pio me keia mau koa au i houluulu ai he hana kamahao loa ia.”
“Kinikiu e ke generala; aka e pono e loaa pu ia Lutanela Biki na hoomaikai ana.”
“Ua hana like olua i ka hana maikai a no olua na mahalo ana he nui. Ke haaheo nei wau i ka loaa ana elua mau aliikoa maikai iloko o ko’u mahele,” wahi a ke generala me ka helelena hoihoi. “Na ka luna kiai e lawe aku i ka olua mau pio: a ke pau ia e hoi aku kela ame keia no ko lakou mau puali pakahi.”
Ua hooko koke ia keia kauoha, a i ka pau ana ua haawi aku la wau i ko’u aloha i ke generala a iloko o ka wa po-kole aia wau iwaena o ko’u mau hoa aliikoa a hai ana in a mea i loaa mai ia’u ma ko’u alahele.
MOKUNA XXIV.
HOOMAKAUKAU NO KA PAIO.
“I kinohi ina aole holopono , Hoao hoao hou.”
I kekahi la a’e, ua a’e aku la ko ma-kou mahele ma kela aoao o ka Muliwai Potomake: a hoomaka aku la makou e hele e paio a e hele ana me ka awiwi aole no nae i hui ae na aoao a i elua ma kekahi hakoko nui.
I keia manawa aole i loaa ia Generala Miki he manawa e halawai ai me Li koe wale no kona paa ana iaia ma ke Awawa Vegenia mai ka nee hou ana mai imua. Mahope mai o kela paio ana o Vikibuka, ua lilo mai la ka Papu Ha-kikona, nolaila ua weheia a’e ka Muli-wai Mikikipi mai o a o mai ke pani-kuia ana e na Konofedereta. Mahope mai ua loaa mai ka lono o ke kaua ha-hana ma Kikamauka ame ka poino ana o ko makou aoao. Mamuli o keia poino ana o ko makou aoao malalo o ke ala-kai ana a Rokekalana ame Kamaki, nolaila ua hoounaia aku ka Mahele Umi-kumamalua e kokua aku ia laua ia ma-nawa pu no hoi ke ulolohi mai la ka hoouna ia ana mai o na mea ai mai Nu Ioka mai. No keia mau kumu ua lilo iho ia ko makou kulana e noho nei ma ka helu elua i keia manawa. Ua hoouna aku o Li ia Alanuiloihi ame ko-na mau pualikoa no Tenesi.
Ua noho iho la makou no kekahi mau la ma ka aoao malalo o ka Muliwai Rapahanoka e paa aku in a Konofedereta mai ka nee ana mai imua aka nae ua paio mai o Li me ka ikaika, nolaila ua emi aku makou no Ceneteravila, a mahope mai ua lilo aku la ia Li ke Awawa o Rapidana. Ia manawa pu no hoi ua hemo iho o Bonukaika ma ka apua mamuli o ka hoopauia ana o ka paa ana ia Tenesi, o ka hopena o keia oia no na kaua ma Kananuka, Mauna Kiai am eke Kiekiena Mikinele. I ke kau hooilo ua hoao iho o Generala Miki e paa i ka aoao hema o Rapidana; aka nae ua hale pu keia papahana mamuli o kea nu ma Maina Holo, nolaila ua emi aku makou no Kalupapeka no ke kali ana a hala ae ke kau anu a no ke kali pu ana no hoi i ka hoea mai o Ka-lani, ko makou lutanela-generala.
I ka hala ana ae o ke kau anu, ua hoomaka hou mai la na hiohiona o ke kaua. Mawaho ae o na koa i loaa mai no ka hoopiha ana in a hakahaka o ka poe i make, ua hoea mai la he mau regimana mai Nu Ioka mai ua hoi hou mai ia la no hoi na koa i noho iloko o na halema’i. Ua hiki i’o mai la o Generala Kalani a nana i hooponopono hou ae i ko makou mau pualikoa. I ka hala ana ae o Aperila, 1864, ua akoakoa mai la na mahele apau ma Kalupape-ka; a he mau la mahope mai ua hoouna hou ia aku la wau no ke kiai ana, i keia manawa he kapena ko’u kulana.
Ia mau po a’u e noho ana ma ka laina kiai he oi aku a ke puanuanu, ela na’e ua makemake loa iho la wau ia, no ka mea ua laweia aku ka manaka o ka noho ana iloko o ke kahua hoomoana a eia hoi wau i kahi o ka hana. Ua ike aku makou i na enemi e noho mai ana ma kekahi aoao o ke kahawai me ko lakou heluna nui, eia nae aole i nui loan a mea e hoolele ai i ka hauli. I ka lua mai o ka la o ko’u noho ana a ia’u e ku ana ma ka’e o ke kahawai, ua ike aku la wau i kekahi aliikoa opio o ka aoao Konofedereta e moe ana iluna o ka mauu a e nana mai ana i ko ma-kou kulana. Ma ka nana aku i kona ano me he mea la aole he wahi ma-ka’u iloko ona no ka makou mau pu raifela a mamuli paha hoi kekehi o ka noho malie o na aoao a i elua; i kela manawa na’e ke hopohopo la wau no kona ola, no ka mea ina e ike ia ana ola e kekahi o ko’u mau koa e hoolele koke ia ana ka poka iki maluna ona. Ua ike iho ia no hoi wau ina e kani ana kekahi pu ia manawa, e uluaoa ana mai o a o o ko makou puali; a oiai o ka’u kauoha i haawi ai i ko’u mau koa aole e hoopuiwa wale, ua komo mai la iloko o’u ka manao e hele aku e kauoha iaia e hele aku mai kona wahi e noho ana.
Ua haalele koko iho la wau i ko’u wahi e noho ana a ku aku la imua ona me wehe ana a’e i ko’u papale a haawi aku la i ko’u aloha ma ke ano he hoaloha; ia manawa pu no hoi ua ku koke a’e la oia iluna a panai mai la i ko’u aloha.
“He mea pono ia oe ka huna aku ia oe,” wahi a’u i kuhea aku ai, “ina nae hoi ua makemake oe e uwe honehone aku ka poka iki iloko o kou kino, alaila e noho iho.”
“Ke hoomaikai ne wau ia oe no kau mau olelo. Ke manao nei hoi wau eia kakou ke hoomaha nei,” wahi ana i pane mai ai.
“Pela i’o no; aole no nae ia he kumu nou e hoikeike wale ai ia oe. E huna koke aku ia oe o ike oe i ka wi o ko niho.”
“Ua pono; aole o’u makemake e lilo wau i maka kikipu na oukou.’
I loa no a pau kana mau olelo ola no kona wa i holo aku ai e like me ka hiki i kona mau wawae ke lawe aku iaia, ia manawa no hoi ua uina a’e la kekahi pu mai kekahi mai o ko’u mau kea e ku ana ma ko’u aoao hema a aia ka poka iki ke hahani la mahope o ua aliikoa la. Ua huhu koke aku wau i ua koa la a hele aku la wau e hooma-lielie i ko’u mau koa oiai ua uluaoa a’e la mai o a o.
I ka po ana iho, a ia’u e hele ana e makaikai i ke kulana o ko’u mau koa, a o Kakiana Denisa Malone kekahi me a’u ia manawa; ua hoopuiwa mau ia i ke pahupahu ana mai o nap u raifela ma ka aoao akau. Ua hele koke aku la wau e huli i ke kumu o keia mau pu hoolelehauli a loaa aku la ia’u na koa e hoopiha ana i ka lakou mau pu.
“Heaha ke kumu o keia mau kani pu a oukou, e Hadale,” wahi a’u i ninau aku ai i ke kanaka kokoke loa ia’u.
“Well, aole i maipopo ia’u, e ke ka-pena. Na Tome Bowela i ki aku nei i kekahi mea iloko o ka wai a o ko’u ki aku no hoi ia i ka’u pu.”
“Aole ou kuleana e hana ai pela ma-muli o kou ika ana i ka hana a kou hoa. Ina pela iho la oe e hana ai o ke ala mai no ia o na enemi a o ko ka-kou paio iho la no ia iloko o keia pouli.”
“Ke manao nei wau aole wau i ki wale aku nei no i ka makani. He kino kanaka ka’u i ike aku nei iloko o ka wai a oia ko’u mea i ki aku nei, a o ko lakou nei ki no hoi ia i ka lakou mau pu,” wahi a Bowela i pane mai ai ma-hope o kona noho mumule ana.
He kanaka noonoo pono o Bowela i kana mea e hana ai, nolaila, ua nina-ninau pono aku la wau iaia, a ia ma-nawa pu no hoi ua haawi aku la wau i ke kauoha aole e ki hou aku.
“Ke maopopo pono la no anei ia oe he kanaka kau mea i ki aku nei?” wahi a’u i ninau aku ai ia Bowela.
“Ke sua loa nei wau he kanaka ka’u mea i ki aku nei. E ike oe e ke ka-pena, e ku ana wau maanei me ka noo-noo ole no kekahi mea, a iloko o ka manawa pokole ua ike aku ia wau i ke-kahi mea e lana ana iloko o ka wai.
Ua oi ae kona nui mumua o ka iole, a ua ike no hoi wau aole ia he pipi waiu, nolaila ua ki aku wau i ka’u pu.”
“Well, heaha ka hopena?”
“Aole he mea a’u i ike hou aku ai oiai ua hoomaka koke ae la lakou nei e ki aku i ka lakou nei mau pu.”
“Malia paha he kepolo kau mea i ike aku nei e auau wai ana,” wahi a Denisa i pane aku ai.
“E hoopaa i kou waha e Denisa. Ke manao nei wau ua hapa hiamoe oe e Bowela,” wahi a’u i pane aku ai.
“Aole, e ke kapena, e ala ana no wau ia manawa. Ke sua nei no wau ua ike i’o no wau i ke poo kanaka, aka, malia paha he pauku laau.”
“Pela i’o paha, e hoomau no nae oe i ka nana. Ina e ike hou ana oukou i kekahi mea e kali a hiki i ko oukou maopopo loa ana, alaila ki,” wa-hi a’e i pane aku ai a haalele iho la ia lakou.
“Heaha kou manao e ke kapena no keia mea, he kanaka i’o anei aole pa-ha?” wahi a Denisa i ninau mai ai ia’u ia maua e hele ana.
“Ke hiki ole nei ia’u ke koho aku i a Bowela mea i ike ai. Ke manaolana nei no nae wau aole ia he kanaka; eia nae hoi ke aneane aku nei i ka wa e hooili kaua ai a he manawa hoi ia no na kiu e hele ai, ina he oiaio ka Bo-wela mea i ike ai, alaila he kiu keia mea ana i ike ai.”
“He wahi haha lapuwale maoli no ke kiu. He mea oiaio he make wale no ka uku hoopai no ia mea he kiu. He li mau ia no paha na kiu?”
“O ka hapanui ia; eia nae he mea maikai ke kiu i ka wa kaua.”
“Begora! Ke ike nei wau i kekahi mea,” wahi a Denisa i hawanawana mai ai me kona kukuli ana iho ilalo ma ka’e o ke kahawai me ka hoolohe ana.
“Aia mahea?”
“Eia iho malalo o kou mau wawae.”
Ua nana pono aku la wau iloko o ka pouli a ike aku la wau i ke kino ka-naka e noho ana iluna o kekahi apahu laau, o kona mau wawae lewalewa ana iloko o ka wai. He iwakalua kapuai ke kiekie o keia wahi mai ka wai mai, a o kahi e noho nei o keia malihini hou a makou, ua po’a ia ka lepo e ka wai a e waiho wale ana kekahi mau apahu laau. Ke maopopo la ia’u ke ake nei keia malihini a makou e komo mai ilo-ko o ko makou laina? He kiu anei keia a i ole he mea holo mahuka? He mea pono e paa mai oia; aka, pehea la e hana aku ai?
Ua hoomau aku ia maua i ka nana ana iaia i kona noho mai me ka hoo-makaukau ole; a ke hiki ole la ia’u ke hoomalielie aku i kuu hoa Ailiki. Ia wa ua hoomaka mai la oia e oni e nee ana no kahi e waiho ana kekahi pohaku nui ana hoi i manao ai malaila oia e hiki ai ke pii. Ua kauoha aku ai wau ia Denisa e hahai mai ia’u, a hele aku la maua me ka malie no kahi a ka maua malihini e manao nei e pii mai. He manawa keia o ka pihoihoi, oiai, ia wa no ua hoomaka mai ia oia e pii mai ma kahi a maua e noho aku ana, a ma-waena hoi o’u ame Denisa. Ua oili mai la kona poo maluna o ke kaekae ka-hawai a hoomaka mai la oia e kalele a hapai ai la i kona kino iluna a waiho iho mamua o maua.
“Mai oni, o lilo oe i kanaka make,” wahi a’u i pane aku ai me ka hopu ana aku i kona lima, ia manawa no hoi ua lele aku o Denisa maluna ona a paa iho oia ia maua.
“Ua pono,” wahi ana i pane mai ai me ka malie. “Ke haawipio nei wau. Mai ki olua ia’u.”
Ua hookahahaia wau i ke kulana no-ho malie o ka maua pio, nolaila ua ae aku wau iaia e ku ae iluna me ka paa ana no na’e i kona lima. Ua kahea aku o Denisa i kekahi mau koa kiai e hele mai, a ua hookahahaia no hoi la-kou i ko lakou ike ana eia he pio na makou ke paa ia nei e maua. Ua ae oluolu mai ka makou pio e hoopaaia kona mau lima mahope o kona kua, a hoomaka aku la makou e hoi no kahi o ko makou mau hale lole.
“O keia ke pani o kela kiu i hemo ai mai ia kaua aku ma Bapahanoka,” wa-hi a Denisa i pane mai ai ia’u.
“Ae, ina no na’e aole oia he kanaka holomalu,” wahi a’u i pane aku ai.
Ia makou i hiki aku ai i kahi o ko makou mau hale lole, ua hoopulapula hou ia ae ko makou ahi a lalapa ae la no hoi a nui a ahuwale ae la ka makou pio. He lole aliikoa kona e komo ana o kea no i hanai ma Veginia a he pa-pale laulau nui kona e kau ana ma-luna o kona poo a huna aku i kona he-lehelena. Ma kona ano he koa oiaio.
“Well, heaha ka oukou hana no’u” i ninau mai ai oia me ka leo maokaka.
“E paa ana wau ia oe maanei a hiki i ke kakahiaka, alaila hoouna aku ia oe mahalo o ke kiai ia ana e na koa no ka hale lole a keena oihana kaua,” wa-hi a’u i pane aku ai.
“Ua pono; aka penei no anei wau e paa ai me ko'u mau lima mahope o ko'u kua?"
Iaia i hoopuka ai i keia mau olelo, ua nana pono aku la o Denisa maluna o ka makou pio a hooho ae la:
"E ke kapena, aole anei ou ike a hoomaopopo i ka kakou pio?"
"Aole; ua ike anei oe iaia?"
"Nou iho ke hoomaopopo nei wau iaia, a ua ike no oe e Palanike iaia, ua poina nae oe. O Robaka Haina no hoi kena, ke kakiana i nalowale ai, aole he mea okoa ae."
"O Kakiana Heina," wahi a'u i hooho ae ai oiai ke hoomanao la wau ia inoa.
"Halo, Denisa, he kakiana ke oe i keia manawa? Ke hoomaikai nei wau ia oe-E ke kapena, nani ia ua ike mai la, oe ia'u, he mea pono paha ia oe e wehe ae i ko'u mau lima," a ia wa o Heina---no ka mea oia ia---i akaaka ae ai me ka hauoli.
"Heaha keia e Heina? No ke aha kou lilo ana i Konofedereta?" wahi a'u i ninau aku ai me ke pahaohao.
"O, he kiu wau i keia manawa no ka aoao Federala, a e hoao ana wau e ko-mo aku iloko o ka laina koa me ko'u ike ole ia mai a o ko'u paa no hoi ia ia oe. E ke kapena, ua hopu mai oe ia'u me ka maikai."
"E wehe a'e i kona mau lima, e De-nisa; aole he waiwai e hoopaa hou ai iaia.---E pono ia oe e Heina e noho iho maanei a hiki i ke kakahiaka, alai-la hele aku," wahi a'u i kauoha aku ai a ia wa pu no hoi ua peku aku la wau i ka wahie i nui hou ae ka mala-malama.
"Ua manao wau pela, a he mea pno ia oe e kukulu ae i mau kiai ma ko'u mau aoao," wahi a Heina i pane mai ai. "Ela nae e pono ia e haawi mai i wahi ai na'u no ka mea ua hele wau a pololi."
Ua hoolako koke mai la o Denisa i na mea ai, a iaia e ai hoonuu ana, @a noho iho wau e noonoo pehea la oia i lilo ai i kiu. Ua hoomanao e hooka-hakaha ana ma Aledia, he mau la ma-hope mai o keia hui ana o makou a makou hoi i alualu ai i ka pualikoa holookoa ia makou i haaleleia a'e ai ma ka Muliwai Rapahanoka. Ua hoo-manao koke ae la no hoi wau i ke ano e ana o Generala, Filitia ame Kone1a Loila no ko Heina nalowale ana. Mai kona nalowale ana, aole wau i lohe iki i kekahi mea e pili ana nona a ike hoi iaia, nolaila, ua poina wau iaia. I ka pau ana o kana ai ana, ua unuhi ae la oia i kona ipupaka a noho iho 1a oia me a'u. I keia manawa ua pau aku ko'u mau koa 1 ka hele no ka la kou hana a koe iho no o Denisa.
"Well, e Heina, he kupaianaha maoli no keia ha'a wai ana o kaua." wahi a'u i pane aku ai.
"Oia anei? Aole wau i ike ua nee mai nei oukou ianei mai ke alanui kaahi mai. I ka wa hea ko oukou nee ana mai?" wahi a ke kiu i ninau mai ai.
"He ekolu la i hala a’e nei. I keia manawa eia, ka pualikoa holookoa ke makaukau nei no ka lele kaua aku," wahi a'u 1 pane aku ai.
"Oia, ke hauoli nei wau i ko'u hoea koke ana mai.”
"Sua, ame he mea la he hana paa-kiki maoli no ka hoao ana e puka mai iwaho o na koa kiai o na Konofede-reta,” wahi a Denisa i pane ae ai.
"He oiaio kau, e Denisa; eia nae ua puka mai wau me ka maalahi."
"Pehea oe i hana ai?" wahi a'u i ni-nau aku ai.
"Ua, hele holoholo ae wau ma ka mu-liwai i keia auwina la, a hoomaka aku la e ninaninau i na koa kiai, me ko’u nana pono ana mai i ko oukou kahua hoomoana. Ua loaa mai la ia'u ka ike aia kekahi wahi papau ma ka aoao ma-luna aku nei, a ma ka hele ana iloko o ka uluiaau e hiki ana wau ia wahi; nolaila, ua hele aku la wau a hiki ilaila a au mai la iloko o ka wai. He ikaika loa ke ko ana o ka wai ma keia wahi, nolaila, ua hoolilolilo mai la wau i ka wai a pae mai i kahi a olua i hopu ai ia'u."
"Ua kiia oe e kekahi o ko'u mau koa, a he kamahao kou ku ole ana i ka; poka," wahi a'u i pane aku ai.
"He hookahi wale no o lakou i ike mai ia'u, a i ka. wa i lohe ai wau i kona hoala ana i ke kiko o kana pu, ia ma-nawa hookahi no ua 1uu iho la wau iloko o ka wai a au ae a pili ma ka aoao o ke kahawai."
"He hana koa maoli no kau i hana ai."
"Pela no. O ka’u mea wale no e ma-ka’u ana ia manawa oia ka ike mai o na koa Konofedereta ia'u a ki mai i ka lakou mau pu.
"He keu maoli no kou noho malie e Heina ia maua i hopu ai ia oe; aole ou mea a hopohopo iho."
"No keaha hoi?" wahi a ke kiu i pane mai ai me ka akaaka ana ae. "Ao1e no he manaolana iloko o'u no ko'u hele maalahi aku iloko o ko oukou kahua hoomoana. O ka'u wale no e maka'u ana oia ko olua hoohana, i ka olua mau pu panapana,---o ka mua, oia ke ki ana a mahope ninau ka ninau. He mea pono e haawipio i loaa ole ai ka poino."
"Ina paha aole maua i ike a hoomao popo ia oe, heaha la kau hana e hana ai?"
"O ko’u noho aku no e like me ke ka-naka Konofedereta, a noi aku no hoi e lawe ia aku i ke keena kaua. Ke hiki wau imua o ke kenerala o ka pau no ia o ko'u poino." A ia wa i hoopiha hou iho ai o Heina i kona ipupaka i ka paka.
"He kiekie maoli no kou noeau e Hei-na. Ua hiki ia oe ke uumi iho i kou pihoihoi."
"He mea pono no e pihoihoi ole, pela e pono ai kekahi mea ke lilo oia i kiu. Aole wau oia, aka he mea pono e 1oaa iaia ka ike i kana mea e hana ai."
"Pehea oe i lilo ai i kiu?" wahi a'u i ninau aku ai me ke pahaohao nui.
"He wahi mea palaie loa, a i hiki mai hoi me ka noonoo mua ole ia. Ua hiki no ia'u ke hai aku 1 ko'u moolelo e De-nisa ina e makemake ana oe e lohe."
"Aole paha ia he mea e hoopaapaa ai. E hai mai oe i lohe aku hoi maua i kou moolelo," wahi a Denisa i pane koke aku ai.
"Well, era mai ko'u moolelo, eia nae he wahi moolelo loihi mahope paha oe molowa i ka hoolohe mai."
A ia wa koke no i hai mai ai oia i kona moolelo, penei:
(Aole i pau.)
Ua hoopii ae nei o Mary Rosa Se-ward ia Joe Seward e okiia ke apo gula maemae o ko laua mare. Ua olelo ae oia nui na hana lokoino a kana kane.
Ua hoapono aku nei ka luna nui o na Hana Hou i ke kuleana alanui i ka Oahu Railway Co., maluna o na aina aupuni kokoke ma ka pau ana o ka laina.
Maleia ke Aloha
HE MOOLELO NO KE
KAIKAMAHINE ALII IETIWA
Ka Ui nohea i ahai ae i ka puuwai.
MOKUNA XXIII.
KA MALIHINI O KE AUMOE.
Malalo o ka halealii a iloko o kekahi lumi pouli i noho aku ai o Lore, he hookahi wale no ia ka noho ana aka iaia me he mea la he hookahi maka-hiki. Ma ka po o ka la umi-kumama-walu, a oia no hoi ka wanaao o ke ka-kahiaka o ka la umi-kumamaiwa, oia ka manawa a Kpena Kuinoka i aiakai ai ia Lore ma na aia pohihihi o ke ku-lanakauhale o Edelewesi a hiki i ke a-lanui hoopahaohao i ike ole ia e moe ana iloko o ka paalii a i hiki i ka hale-alii ma ka lumi malalo. O keia alanui pohihihi, me ke akamai wale no e hele ai a i ole e huhewa ana ka hiki i'o aku i kahi i makemake ai. Aia ma na aoao o keia alanui pohihihi ua kukuluia he mau paia pohaku paa, a e like me ka loihi aku o ka hele ana ma keia alanui e hiki aku ai i ka lumi malalo o ka hale alii, pela ka olowi loa mai o ke alanui. Mamua o ka hiki ana i ka lu-mi, a oia no hoi ka panina o ua aia-nui nei, e iho mua aku ana ke kanaka ma ke alanui anuu oiai he alanui pii pohaku ka i hanaia ma ia wahi. Ua aneane aku ka loihi o keia hapaha mile alaila e pii hou ana a hiki i ka lumi o Lore i alakaiia ai. O keia wahi hu-na, ua kaa pono aku ia malalo o ke keena halawai, malalo pono no nae o ka awai. O keia ke keena a ka Moi-wahine Ietiwa i wehe ai i kona aahu koa o kela po poina ole ana i hele ai no ka hoomahuka ana i ke kanaka ana i aloha ai.
Ia Lore e noho ana iloko o au lumi la, ua uluku loa ia kona noonoo a ua ma-nao maoli ae no oia e hooko koke aku i ka hana ma ka hoike maoli ae no iaia iho i kumu e hoopau koke ia ai keia mau unene, aka ua hooikaika loa o Ka-pena Kuinoka e kaomi i keia mau ma-nao uluku o ke kanaka paahao, a he hana nui ia ma ko Lore aoao i ka uumi ana nona iho. Ua hoolana aku ke ka-pena ia Lore e hoomanawanui a hiki i ka wanaao o ka po e ao ae ai i ka la umi-kumamaiwa, a malia paha o aka-kuu mai ke kipa mau ana mai o na kanaka ame na kauwa o ke alo alii, e loaa ai he manawa kupono loa e ko-mo ai oia e ike i ka Moiwahine me ka ike ole ia e kekahi maka kanaka. O ka mea oiaio maoli no, oia hoi, ma ka aoao o ke Kapena ua maka'u loa oia no keia hana ana e hana malu nei me ka ike ole o kona poo aukuni. Eia nae, ua hoike aku no oia ia Lore e hooika-ika ana oia e hoike i na mea apau ame na hoolala no ka hui pu aku me ia. Ma ka aoao o ua kapena nei aole loa oia i aa iki e hooko aku ma ka hoike maoli aku i ka Moiwahine, aka, ua huna iho no oia i keia mau mea apau iloko iho no on a. He nui na manawa a ka Moiwahine i hoomaopopo ai i ka hoomamao maoli o kona kapena hoo-ko hana mai iaia aku a hala wale ke-kahi mau manawa ua ano hoohuoi no ka Moiwahine.
I ke Kapena Kuinoka ma ia kulana, aia hoi o Lore i ke ano kunahihi maoli, no ka loihi loa o ka manawa e kali ai. Ua lawe mai o Kuinoka i wahi mau mea ai a i pela e moe iho ai no ke ka-naka paahao, aka, he mau mea ole ia ia Lore. I kela manawa aia na ma-nao uluku, e ake ana e hui koke aku oia me ka Moiwahine a e pili aku hoi ma kona aoao. Ua iini loa oia e apo hou aku kona mau lima i ke kino o ka wahine ana i aloha loa ai a e lohe hoi kona pepeiao i kona leo. E like me ka manu i hoopaaia iloko o ka halemanu e lelele ana i o a @anei, pela iho la ke ano o Lore i kela po---oia hoi ka holo-ke i o a ianei iloko o ua lumi la, e hoo-manao pu ana no hoi i na mea i hanaia e ia, i halawai pu me ia, oiai oia i Amerika, a pela no hoi na hoomanao ana iloko o ka lumi ana i noho ai i kahi o na Moneka. I kela ame keia manawa ana e hihi'o iho ai, a e kaa-kaa ana kona mau maka, a e noho iho ai paha mahope iho o ka holoholo ana, aole e nele kona ike aku me he la he akaku, i ke kulana ame na ano apau o ke koa iloko o ke kaahale i kela po poina ole. Pii mai no ke aloha wahile pii pu mai no ka maka'u. Heaha ana la na haawina e kau mai ana i keia po ame ko ka la apopo?
Ua hoomanao ae no oia i kona ano ame kona kulana i ka manawa mamua aku o kona hui ana a ike ana i keia wahine opio oiai i Amerika a ua hoo-halike ae oia i ka like o ia manawa me keia, no ka mea, he mau la ano hapauea no ia o ka hookaumaha noo-noo a uiha maoli no, oiai, oia no hoi na haawina e kau nei maluna ona i keia manawa. Iloko o keia manawa ana e kali nei a i nohoalilia e na ma-nao like ole, ua komo mai la ke Ka-pena Kuinoka ke kumu hoi i hooma-maia ae ai kekahi kaumaha ona.
“Ua ike anei oe iaia?” wahi a ka ninau a Lore me ka nanaina pihoihoi.
“Ua ike no wau iaia, aka aole loa i loaa iki ia’u ka manao koa e hiki ke hoike aku i na mea apau. Ke manao nei wau o ka hoike ana i kou hiki ana mai iloko o ka halealii nei, he mea hoo-puiwai loa ia iaia a ke maka’u nei wau no kona maule aku” wahi a ke kapena i pane aku ai.
“Alaila, pehea iho la wau e ike ai iaia. Kupaianaha maoli no. E manao anei oe e kali au ma keia---”
“E hoomanawanui oe. E lawe i’o aku ana wau ia oe imua ona i keia po iloko o hookah hora mai keia manawa aku. Ua paa kona manao aole e helemai ka poe make-make e ike iaia i keia po. Pela no hoi na wahine o ke aloalii, aole e hiki ia lakou ke ike aku iaia, a aole no hoi e ike aku kena hoahele ke Kaukaualii-wahine Degamoa mahope iho o ka hora eiwa o keia po. Ke ike maoli nei wau i ka hekau maoli iho o na haawina kaumaha maluna o na mea apau, oi loa aku iloko o ka halealii nei i keia po. Ua haawi aku ka Moiwahine i ke kau-oha i kana kiai hou aole e aeia kekahi mea e ike aku iaia i keia po. Ua ma’i ke kiai i keia po a ua hoopaa aku wau ma kona wahi i pani nona. Eia he aa-hu koa, he aahu no no’u, a eia ke kuka o Donoka ke koa i make, ke manao nei au e ku ana ia oe, no ka mea, ua ano like kou kino me kona kino. E pono e wehe koke ae i kou iole a e komo aku oe i keia aahu i keia manawa no. Ke ike nei wau ua hiki maalahi loa oe ke hele i ka iumi o ka Moiwahine, ma-muli iho la o keia mau rula hou a’u i hoike aku la ia oe.
Me keia mau huaolelo ua hoolei aku la ua kapena nei i ka puolo lole i luna o ka noho e ku kokoke ana ia Lore, a o ko Lore hoomaka aku la no ia e ko-mo. Iloko o ka manawa pokole loa ua lilo koke ae la o Lore i koa kiai no ka Moiwahine ma kona aahu i komo iho la, oiai nae o loko ona ua nui kea no pihoihoi no ka mea he hana hou kana e hana aku ai i keia po. I keia ma-nawa ona e haalulu nui nei oia no ka manawa ana e pii ana no ka lumi o ka Moiwahine malalo o ke alakai a Ka-pena Kuinoka. Ke hoomaopopo loa la oia aia ia i ka panina o kona ola, oiai o ka haawi ana i kona ola oia kana kumuhana e hele la no ka hoike aku imua o ka wahine opio ana i aloha ai. Mamua o ko laua hiki ana aku i ke keena halawai o ka Moiwahine ua kiei mua aku la ke i@pena ia loko o ka holo ina paha he maaloalo kanaka ke-kahi alaila hoomaka aku la ke kamoe o ka laua huakai i ka puka ma kahi aoao i ka holo. Mamua o ko laua hele ana no ka holo ua haawi mua aku la ke kapena ia Lore he ihe me ka i ana---.” E paa pu aku oe i keia ihe.” Ia laua e hele ana i ka holo e hiki aku ai i ka lumi o ka Moiwahine, ua a’oa’o ia aku o Lore e hele oia me he mea la he kiai i’o no no loko o ka halealii, a ua lohe aku la no laua i ka holo-ke o na kauwa o ka halealii, a lohe pu aku la no laua i ka leo o ke Kaukaualii Halefonta e kukai kamailio ana me ke-kahi poe iho. Ia laua e hookokoke ana i kahi i makemakeia ua ike aku la laua i kekahi kanaka i ka maalo ana ae ma ko laua aoao, a aole no ia he mea okoa aka o Anagusi no. Mamua o kona hala loa ana ua haawi mai oia i kana kunou ana ia Kapen Kuinoka me ka hoomao-popo ole no nai ia Lore, a ma ko Lore aoao, kokoke loa oia e kahea aku ia Anajgusi, aka, ua pii koke mai la no kona noonoo maikai e kaomiia iho la ia mau manao uluku. O keia huakai a Anagusi i ke Kaukaualiiwahine Degamoa no ia.
“O ko hoa panai ola aku la ia,” wahi a ke kapena i pane aku ai ia Lore. Ma ko laua hookokoke ana i kahi i make-makeia aia laua ke hui mau la me na haia wahine o ke aloalii, aka, aole he mea i hoomaopopola no keia kanaka malihini o ke aumoe. Aole i liuliu ua hui aku la laua me kekahi koa e ku kiai ana kahi, hoi i maopopo ai ia Lore o ua kiai ma’i nei ia, alaila, ua pane aku la ke kapena:
“O kou kokua keia a ua hiki ia oe ke hoi aku i keia manawa,” a ma keia lohe ana o ke koa kiai ua huli iho la oia i hope a hoi aku la no ka hoomaka ana.
“Aia anei oia ilaila?” i ninau aku ai o Lore me na manao uluku o ke aloha-wahine.
“Ae, oia ia. A o keia kahi e maopopo ai no ka lilo aku o ko kaua mau oia –o kou ame ko’u. E hai aku ana a-nei oe i ka’u mau hana apuka iaia?”
“E lohe ana oia i na mea apau. Aole kekahi mea e koe iho ana ma na mea oiaio wale no. Mai maka’u oe e kuu hoaloha maikai,” wahi a Lore i pane aku ai.
“Mahope iho o ko’u haalele ana ia oe a ano liuliu iki, alaila e kikeke aku oe i kona panipuka,” wahi a Kapena Kui-noka i a’oa’o aku ai. “Ina a ae ole mai oia ia oe i ka wa mua mai haawi pio oe, aka, hoomau no i ke kikeke ana a ina e pane mai ana oia e komo aku oe, mai kali iki oe a hoohakalia, a e pani koke mai no i ka puka. Aole i kiia ka puka. A ina he mea ia e puiwa i’o ai oia a maule paha a uwa paha, e hana aku oe i ka hana hiki ia o eke hana i mea e hoopauia ai ia mau pili-kia. A iloko o hookah hora mai keia manawa aku e hoi hou mai no wau.”
“Aole wau e maka’u ma keia hana. No ka mea ua paa kuu manao e hele aku ana wau e hoike aku iaia i ko’u haawi pio ia’u iho i mea e pakele ai oia ame kona aupuni ame ka lahui kanaka. I keia po wau e hana aku ai me ka hoo-hakalia ole.” wahi a Lore i pane aku ai.
“He hana hoowahawaha maoli keia i ke kulana o ka Moiwahine a wawahi aelike no hoi, aka, mamuli o kou koi ikaika loa ua hooko aku wau a ke kau-maha nei wau no ia mea,” wahi a ua kapena nei.
“Pololei oe e ke kapena. Ke manao nei wau i keia manawa e hoihoi hou oe ia’u i keia po, a i ka la apopo e hoi-ke ai wau ia’u iho imua o na kanaka apau a e hooko aku i ko’u manao paa no ka hoopakele ana i ka wahine opio ame kona lahui. E mau aku no ko’u hoaloha ana nou i keia po, aka, i ka la apopo e hoolilo ia’u iho i paahao nau.
“Aole. E akahele wale no oe ia oe iho,” wahi a ua kapena ne ii pane aku ai, iaia no nae e emi ana no hope e hoo-mamao aku ana mai ia Lore aku. Iaia no hoi i haia aku ai, ua kikeke aku ia o Lore a kali iho la me ne manao pihoihoi ino loa no ka pane ia mai. Aole i paneia mai nolaila ua kikeke hou aku la oia me ka hooikaika ana aku no nai i ko ka wa mua.
“Heaha?” wahi a ka leo o loko o ka lumi, he leo i olu loa iho ai koinei ma-nao.
Me ka h@ohakalia ole, ua wehe koke aku la oia i ke panipuka a o kona komo koke aku la no ia iloko o ka lumi a pani mai la no hoi. I keia manawa ana i komo aku ai e noho an aka Moi-wahine iluna o kekahi noho ma ke pa-kaukau e kakau ana, a i kona aia ana mai ua puiwa loa ia oia a ua hoopili-kia ia kona noonoo.
“Aole wau e hoopilihuaia i keia po,” wahi a ua wahine opio nei.”
Ua ku ae la ua wahine nei a o kona kulana aku la no ia no ka haule aku i ka papahele, a mamua o kona haule ana ua paa e aku la ola in a lima aloha o ke kanaka non aka puuwai i lilo mua iaia. Ua pi koke e la ka haikea o kona helehelena a ua like ae la kona kino me he pauku hau la ke keokeo, a o kona mau maka e hulili ana no ka piha ma-ka’u.
“E kuu aloha!E kuu Moiwahine,” wahi a Lore me na hiohiona ulupuni o ke aloha. “Eia wau me oe no ka ma-nawa hope loa. Mai nana mai oe ia’u me kena ano. Owau no keia. Aole loa e hiki ia’u ken oho pee hou aku-aole e hiki ia’u ke hookuu aku ia oe e hooko i keia mau mea apau au e manao nei e hana. E olelo mai. Mai maka’u oe ia’u.”
A hala kekahi manawa ua mohala maikai ae la ka helehelena o ua u’i no-hea nei me na haawina kamahao loa iaia e hakukoi ana iloko iho ona.
“Ua moeuhana anei wau?” wahi ana i hawanawana ae ai i ke kanaka ma-lihini o ke aumoe, me kona hoopa ana ae in a papalina o ua kanaka nei. E-moole ua pii koke ae la na hiohiona.