Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 19, 12 May 1894 — Ka Poino i na Iole Mongoose. [ARTICLE]
Ka Poino i na Iole Mongoose.
I ka nupepa Kuoi.koa a me Paeaina i huiia, aloha oe. E oluolu oe e hoike ae nmke akea i ike mai ka lehulehu i ka poino o na iole i kapaia na mongoose e hoomaka mai nei e pahola ae maluna o ka aina. Ua hookomoia mai keia mau holoholona maloko o na mahiko i mea e pepehi aku ai i na iole Hawaii, oiai lakou e hoopoino ana. ma ka ai ana i ke ko a me na mea kanu e ae, a ua maopopo ka pomaikai oka lehulehu ma ia mea.
Ileko o ka makahiki 1893 Iho nei, im ike nuiia keia mau ioie ma na Kona nei, ua haalele aku lakou i na kahua hana i makemakeia ina na mahiko ma Kohala, Hamakua, Hiio ame Kau, be mau mile he 60 aoi aku ke kaawale mai na Kona aku nei, a eia lakou ke hookahua mai nei ma ua kaiaulu o ka aina kahi ī ulu ia ena huaai ono loa, oia na
Kona. Ua hoomaka ka pepehi wale ana o keia mau iole ma na moa keiki, a ua hoopoino loa ia kekahi mau ohana ma keia mea, a ua pauaho iakou i ka hoomau ana e malama i na moa. E oi nui aku ana ka hoopoino 0 keia mau holohoiona rna na poe e lawelawe ana i ka hanal moa, koe walo no me ka nui o na hoolilo no ka hana nna i na hale e maiu ai lakou i ke ao a me ka po. 0 ka iua o ka poino, oia ka poino 1 oi ae, ka ai ana i na lala kope. 1 ka hapa mua o ka M.H. 1893, ua. hoomaka ko'u ike ana i na iala kope e lewaiewa ana, a e mokaki ana ilalo, i ka imi ponu ana, ua nali naiiia na lala llilii kahi e hua mai ai o ke kope, a heano niho iole ne, koe nae ka hoomaopopo ana y heaha la ke ano iole nana e ai nei, ua naiinallia na lala liiiii e iuiie ana ma o a maa» nei, a koe waie no ke kano nui o ke kumu kope e ku ana iluna. Mai ia manawa mai a hiki i keia mahina, he hookahi makahiki a ol akahi no a ike pono ia, o na mongoose ka ka mea nana e hoopoino nei ke kope. O kahi o keia kope i ulu ai, aia ma Honokua, Kona hema, he wahi ekoiu mile ma ka hema o Hookena* ua iko pu ia keia haawina o ka poioo ma Honaunau, he wahi ehiku miie ma ka akau mai keia wahi aku. O kahi i hoopoinoia o ka'u kope e < keia ano ioie, aole e emi malalo o umi eka, a he ku i ka manaonao ke uana aku i na kumu kope e ku olohelohe mai ana, me he !a he mau kanaka lima muumuu. Ua kanuia keia kope aneane eono makahiki i hala ae nei, a ua aneane kanakoiu na eka i paa, a ua haawi au i ko'u wahi ikaitc~ a pau ma ia hana me ka manaolana e hoohua mai ana ka honua i ka mea e hoolanaia ai ka manao o ka mahiai, eia ka o na iole mongoose ka mea uana e hoohoka 1 ka mana hoohua o ka honua. Ua makemake au e hoike i keia mea ma ke akea, no ka mea, o keia
ka aina hou e hoouluia nei ma ka aina iloko o keia mju la; he muli mai keia no ka oihana mahiko, he m&u hui mahikope nui eku nei i keia manawa. Ma na Kona nei, a ma Puna, he mau tausani eka e paa ia nei e iakou no ia hana, a he mau haneri tausani elala i hookomoia e lakou i mau kumuwaiwai no lakou ma keia oihana mikiala. Aole o lakou wale no, aka he mau hui liiiii e ae no kekahi he nui wale, a pakahi no hoi kekahi, a ma ohana no hoi kekahi ma keia mau apana. He 14 makahiki a oi ko'u noho ana ma Kona nei, ua iko :»u.o ke kope ke kahua nui o na \ winaiUai o na kamaaina ma keia aiua, a e lilo aku
a~>a keia i oihana ano nui ma keia aaua, aku; ke komo nui mai nei na poe waiwai o na nind e; ke makaikai nui ia nei na aina ona Kona nei, ke pii awiwi ae nei na kumukuai a me na uku houlimalima, e lu mai ana kekahi poe mea dala mawaho iloko o keia hana no ka pomaikai eka lehulehu ame ke aupuni a me ka lehulehu. A oiai keia poino e hookokoke mai nei, he mea pono ke hoeueuia ka noonoo o ka poe e lawelawe ana i keiahana; aole paha o lakou wale noj nka, o ke aupuni kekahi, e imi, a e noonoo i na mea e hlki ai ke pale aku i na poino, g like me ka hoolimalimaia ana o Prof. Albert Koehele e imi i na mea e hoopau al ina kakani. Aule paha e hiki i kekahi mea noonoo maikai ke olelo ae, o ka'u a me kela kanakananake kope ma Honaunau, o ka maua wale no ke hoopolnoiaia, aka, e pahola aku ana keia poino naaluna o na kope a pau, a he poino pili like keia maluna o ka poe kanu leope; oka poe inu kope ame ke aupuni. Oiai he nui ka poe mea kanu kope, a oiai kakou ma ia hana hookahi, aole he naauao ka hauoli ana no ka pau o ka'u kope i ka iole a koe ka oukou; e kaumaha like kakou me a'u a e hoikeike i na hoakaka ana e hiki ai ke hoopakeleia mai keia poino mai, a oia ka naauao.
Manao au he mea maikai ka hoolaha ana ma na nupepa i na hana e pale aku ai i keia poino; ma ke kipu paha, na umii paha; na mea hoopi--pili paha, na ilio poi iole paha, a me na mea like. Aole au o liiiahila ke olelo ae he mea pono i ke aupuni L*e ; kokua mai iu'u a me ka poe e ae i loaa na haawina poi'no o keia ano, ma ka hoolako ana mai i kekahi mau lako e pale aku ai i keia mau poino, 110 ka mea, na ke aupuui no i ae e hookomo mai i keia mau mon £oose i mea e pono ai na mahiko, a e pomaikai pu ai hoi ke aupuni me lakou, a 110 ka mea hoi, ua kuleana pu ke aupuni ileko o ko'u waiwai ma ka hela waiwai auhau. He ekolu ae nei makahiki, oiai aole kanawai hoonoa i ka auhau kope, ua auhau ia au mai ka umi dāla a hiki i ka iwakaluakumamalima dala o k« eka ka helu waiwai. Ua ohi eke aupuni i ka pom&ikai o kela hana, oiai aole i hua kela kope mamua o ka ohi ana oka mahiai i ka hua. Me keia mau hoakaka ke waiho aku nei imua oka lehulehu, malia o loaa ua hoakaka a nae na kuhikuhi naauao no ka pono kaulike o na mea a pau. Owau īho no, T. K. R. Amaiu, ! Honokua, Kona-hema, I-lawaii, Apr. 2G, 1894. I