Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 6, 10 February 1894 — Owai o D. H. Aukai? [ARTICLE]

Owai o D. H. Aukai?

O I>. H. Aukai, ho kanaka i piha me ka uoonoo maikai, he kalaialna naauao, he maa ole i ka hoino pili klno kuamuamu, wahakole a hua nui ka waha e like me ka nupepa Ka Oiaio Ole, a na ka lehulehu e ike i kona mau manao hehena hupo me ho mea la ua nele i ka uhane ole. E nana ma ka helu 4 Buke o ka »a2G o lanuan', M. H. 189-1, o ka nupepa ka Oiaio. Ua eha loa ke poo o ka Nupepa ka Oiaio Ole I ka'u mau hoakaka kuliu i hoopukaia ma ke Kuokon, a ua hapuku mai nei i na olelo ino me ka manao pahaoia ka mea e kaualua iho ai o &. H. Aukai i ka pano ana aku no na wahi ninau moowini hupo a ua nele loa i ka ike mai ke Akua mai. Mahele Ekahi, he ike moowini. O Kamaapuki ka ike moowini, he hoopuka i na olelo ino, aole pane pololei malaio o na kumuhana a'u i puka ai malalo o na kumu e piii ana i ka emi ioa o na mea kuai

ona mea ulu ma Kula nei. Ina he kalaialna moowini ole oka Oialo Ole, heaha la ka mea i hoakaka ole mai ai I na pomaikai a me ka waiwai e loaa mai ana i ka iahui, ina o ka huaolelo ia he aloha i ka aina. Ke pane nei au maanel, ina o ka hoohui ana aku i keia paeaiua me Amerika oia ke nloha aina olaio, aloha i ka lahui e me ka moi, no ka noea, ina e ilihune ka lahuikanaka, ilihune pu me ke aupunl, Ina ilihune ke aupuni, ilihune pu me ka moi, a mai hea mai ke dala e uku ai i ka moi a me ka poe e paa ana i na oihana aupuni. Noiaiia, ua ike au i ka moowihi ino o kou noonoo, no ka mea, aole he 1010 ike i kou poo.

No kau nlnau, mahea o ka nupepa ka Oiaio Oie i Ike ai oe ua oielo ka nupepa ka Oiaio Oie Ina e hoi hou ana o Liiiuokalani i ka noho moi e haawiia na poe aioha aina a pau i ka oihana. E huli aku oe ike kope 0 ka nupepa ka Oiaio Oie o ka pule ekolu o lanoari, 1893, a hiki mai i ke kope o ka la 26 o lanuari, 1894, ua maopopo loa na manao hookikina ana a ka nupepa Ka Oiaio ole e aloha i ka aina, a na Hawaii ponoi no e hookele i ke aupuni ma na oihana a pau oke aupuni. Nolaiia, ke hoole makawelawela loa mai nei ka nupepa ka Olaio ole aoie ka ola i hoopuka ikl peia. Elua ka aieio, no Buki kekahi alelo a no ka Oiaio ole kekahi aielo. OKe alelo o Buki ua hemo iwaho, e paiu ana i na puka elua maluna ae o ka waha o like me ka pipi e hoino ana i ka iunakana* wai kiekie i ke klpi poholalo ame na huaolelo ino ku ole Ika rula o ke kanaka noonoo inaikai. No ko'u noho i kuaaina loa, maa i ka ai iwi kulina, a ike ole i na hana poeleeie a ka nupepa Ka Oiaio ole. O ka iwi kulina ia a D. H. Aukai e hanai nei ia Buki a me na aielo ona eiua, hookahi iwi kuiina, hookahi alelo. Nolaiia, ooe waie no e ka nupepa Ka Oiaio ole ka mea kino i ike ia maialo iho o ka malamalama o ka ia, hoo kahi no waha, elua nao ou alelo, he alelo hapa keokeo a ho alelo hapa ulaula. O ke kanaka noho i kuaaina loa oia ke kanaka loaa o Ka noonoo maikai, no'u iho ko'u noonoo, ko'u ike, ko'u manao kalaiaina akea laula, hoohaiki ole a hoopouliuii ole i ka manao oka lehuiehu, o like ala me na alelo elua o ka nupepa Ka Oiaio ole, o ka pono a me ka hewa ho mea pano iho ia no ia i kekahi alelo, o ka Ilihune a me ka waiwai, ua pono walo no ia i ke alelo hapa keokeo. No kou maa eka nupepa Ka Oiaio ole i ka noho i Honolulu, iunu aku lunu mai na olelo, piha ko wahn ī na manao oiaio ole, hele mai 1 kuaaina nei o hau ai ka waha, a mea hoi ae ka alaala, i o ole pau, hooie mai na ole maikai. Noialla, aole nou iho kou ike, no hai kou ike a me kou uhane noonoo, mal na nupepa mai o na aina e, a oia kau e hoopiha ai iloko ona koiamu ou e Ka Oialo ole, he oiaiooie kau mea e hoopuka nei, hoopunipuni, ho hapai memeue, he ake oihana, he aloha oie i ka aina, ka iahui, he poholalo, he iko moowini ioa, he ilio hanau hou, he maka pipiii, he hoki-kanee ku ana maiuna ona puu e hau ana ka waha i ka makani. He kuhina kalaiaina hakihaki kanawa! i ke au noho moi o Kalakaua, ua holo aku au i Honolulu me elua palapala noi e kuai la ma ka hoolimalima na aina aupuni o Waiakoa, Pulehuiki a me Kamehameiki, ama ka*u palapala noi no Waiakoa no hookahi haneri daia o ka makahiki, Puiehuiki a me Kamehameiki i hookahi haneri dala. Ua ae mai oia i ka'u nol, me ka oleio mai e hoi oe, a e hoolaha aku au ī ka lu e kuai kudaia ia ai. Oka oleio hapa keo* keo keia eolelo mai nel ia'u, a ia'u no a hiki i Kuia nei ma kaPoakolu, a i ka Poaha o kekahi pule ae, hiki mai ana oM, Kealoha a olelo mai ia, ua liio ua mau aina nei i ka moiwahine Kapiolaoi, a ua ninau aku ia au, pehea i lilo ai keia mau aina i ka moiwahine Kapiolani, ua lilo i ka hoolimHlimaia, ua nui ioa ko'u kahaha i keia Kuhina Kalaiaina aieio lua, a o keia hoolilo ana ina aina aupuni i ka moiwahine, na ke alelo ulaula no ia.

He nul ka pilikia o na kanaka i ka lilo ana o na apana alna aupunt, kaumaha loa ka auhau, o noho ana no hoi na kanaka me ka hoomanawanui no kēia auhau koikoi, hoolimalima hou aku nel no o M. Kealoha I ua mau aina nei ia Jeo. Fannadep he Pukiki, oi loa hou aku nei &e kaumnha a me ka pilikia, e noho ana no hoi me ia pilikia a me ia kaumaha, hoolijaalima hou aku nei ka Moiwahine me Bila Konuwela, pakolu hou iho ke kaumaha a mo ka pilikia. Ua koho na kanaka e noho ana maluna o ua mau aina nei ia Joha Haulani a me D Kanealii e holo i Honolulu e noi aku i ka oluolu o ka Moiwahine e hoomama ae i na auhrfu koikoi o ka aina, ua hooko keia mau komite, ke ano mau o na kana-

ka Hawaii he makee alii, ua hopu aku la i mau wahi puao, he inau pahu pol ko Wailuku, o ka holo no ia. He kanaka lealea o John Hau lanl i ke oli ike mele o na alii, kakaolelo hoi o D Kauealii, onr puaa, na pahu poi a me ka lea o Joh» Haulani i ke oli a me ko akamai • D Kanealii i kekakaolelo, oia la ho ka mea c oluoiu mui ai ke alii e i hoomama ae ai 5 na auhau o ka, aiua, eia ka aole. Nolaila, aole I hoopauia ko makou : pilikia. Ke ninau nei au ika lehu* lehu, he aloha aina auei ka nupepa ka Oiaio ole, a he aloha lahui anei? Ile aloha makaainana anei ka moiwahine Kapioiani? Aole. A mawaho ae o na kunui kanaiua a pau, aa ka lehulehu e imopuka i ka lakou oleio hooholo e iiUe me ko lakou noonoo maikai ana. O D. H. Aukai, oia ke aioha aina oiaio, aloha I ka lahui a me ka moi. No ka ike no i keia kaumaha ma ka M. H. 1888, ua hana o D.H. Aukal i palapala noi imua o ke Kuhlna Kaiaiaina Kakina e hooko mai i ke kanawai o ka M. 11. 1884 i mau home hookuonoono, a ua hookoia mai, ake noho nei na kanaka o Kula nei ma na aina home liilii, elua makahiki i koe, liio ioa ka aina i kanaka, na wai keia pomaikai i imi? Aole anei nake aioha o D. H. Aukai I kona mau hoakanaka I hana aioha ole ia e kekahi mea kino elua ona aielo, a i hanau eepa īa he hapa i ka noonoo aloha he hupo maopopo, he hilinai i ka pomaikai o kona pakeke waie iho 00. - E ka nuf epa ka Oiaio ole, ua Uke ioa oe me ka ilio maka plpili, ka ike ole i ko ano o ka'u mea i hoakaka ai ma ka nupepa Kuokoa no ka emi loa o na mea kuai ma Kuia nei, aka ua kii iou aku nei oe I kau mau hoa kaka ana i na aina c, ua haule lea oe a moowini loa kou wahi ike, aole oe i hoopoiolei mai o iike me kau hoakaka no ka emi ona mea kuai ma Kula nei, a e imi mai oe ika I mea e pii ai o na mea ulu naa Kula nei, ina oke aloha aina ka mea e pii ai ke kumukuai ona mea ulu, | alaihi, aole oo o hanaiia i ka iwi kuliua o Kula nai, o ka hee no kau ia e ai, o ka hoe kunihi oia ko puna e kioe ai i ka uala liahiki. Ua pane hou no ka nupepa ka Oiaio ole, no ko'u noho i Kuia, ike ole ilea hoe waa. Auhea oe, ho kawa ia na'u i lele a opu, ma ka makahiki 1852, Nov. 12, ua hanau mai ko'u makuahine ia'u iwaena o na halehale poipu o na ale o Alalakeiki mawaena o Moiokai me Kahoolawe, olai ko'u mau makua e hoi mai ana no Honuaula, oia ko'u inoa e o nei. Aukai, lie ae ale au no ka moana, ina oe e makemake e ninau, e ninau iho ia J Kanui, Chas Wilikoki, R W Wilikoki. Ile Honuaula au, kahi oka poe naauao, a ma ko'u mau pili ma ke koko hookahi S P Kekahukula Pawaa he kaikuana, J Kanui, he makuakane; R W Wilikoki, Chas Wilikoki, J M Kaneakua, he poe moopuna nau, hookahi no koko oia hoi, kekele ekahi a he kamaalna wau o Kauakukalaliale, e holo ana no hoi oe maluna o ka lio hulupaia i ke alanui Nuuanu, a e hele wawae iho auu no hoi au, oia no ka mea I hookano ai e na lae paa. Ke hoomaha nei au, a 1 pane hou mai oe, na'u e haawi aloha ia oe i kekahi mau puupuu mahanahana ma ko auwae a like me kapena Makee. Owau Iho, Kaihe a Kekuamanoha. O ke O ka D. H. Aukai, O-la. Aekai o Makena, Feb, 2 1894.