Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 19, 12 May 1888 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[kakau i\ no ka nupefa klokoa.{

E like hi>i n>c ko ? u inoa o Kapaihiiani. Ae, he pono no au c hoike aku i ko'u inoa ia ce, aka r he nui no ko'u inoa e kahea ia al 0 ko'u inoa mau e kaheaia ai e kanaka o Kanakaokai, a oia ko'u moa e kahea mair ia ai e Jia poe i kamaaina ia'u. A heaha aku ka mea i au e kuu hoa e ninau hou mai ai? Aohe mea i koe a'u e nmau hou aku al 1 aku la hoi ke aiii t.oaotkan:akabtki, pehea hoi kou kulana a me kou mau kupuna? O ko'u mau kuauna no Kauai nei no a pela hoi na uiakua. He poe kaakaualii lakou, a o ka lai maa nui na kupuna loa mai. He kakaoielo no ke alo aliī, he [Joe kuhikuhi puuune, he poe koa, a he poe ai Uwa ho» ua na alii nui, a oia ke ku!ana o ko*u niau kupuna, a me na makua hoi.

A p<hca hoi ia oe i keīa wa, ua loaa nae paha i.i kuiana ia ot? Ae. ua 'oaa no, aole nae paha hoi i iike aku me Ko u mau kupuna ka makaukau loa uia ia hana. A pehea oe i noho ole ai i ke alo alii i keia wa? Aole o'u makemake e noho i ke alo alii i keia wa t no ka mea, he pololi kali kahi o na ahi. Aole hoi o ka loaa a lea oiwi Uwe ae no a ai hookano, aole hoi he leo iho maluna. E like no hoi me oe i hiki mai nei a halawai koke iho la kaua, a ua hiki hoi k'u ke haawi koke aku i ka ai a me ka ia ia oe me ke kali ole. Ina paha 0 kou hiki ana mai nei a eia au malalo o ke alii, aole paha wau e haawi koke aku ia oe i ka ai. Noiaila, he ino ka noho ana o kahi o na aiii. I kau mau hana maikai ana paha i ke alii a iilo oe i mea punahele i ke alii alaila o kou wa paha ia e imihala ia ai e Kekahi j>oe, a lilo paha ia i mea huhu ia e ke alii. Nolaila, 0 kou make no paha ia, he loihi aku no paha na la o kou ola ana, aole hoi e hihi aia oe inalalo 0 ke alii kahi i noho ai.

Oia kekahi kumu a'u i haalele ai i ke alii, a hele auwana mat nei i keia naele oAlakai a halawai iho la kaua i keia manawa. A he wahi kumu e ae no kekahi, he mea huna nae. A heaha hoi ia mea huna? Ina he mea huna hiki ole ia'u ke lo* he, alaila ua pono no oe ke huna, rnai hoike mai oe ia'u ia mea huna au oike ia auanei. Malia paha he mea huna ia mai na kupuna mai. I aku la o Kapaihilani: Ae, he mea huna no ia mai ko kaua mau kupuna mai a hiki wale no ia kaua i keia manawa.

Ina ha peh, ua maopopo aku la ia'u ia mea huna. Ke ole nae paha au e kuhihea ia me huna. 0 ka puni paha a Kalani o ka umi 0 ka moku. No ka me3, oia no ka ma-i-pii alii. 1 aku la o Kapaililani: He meaoiaio e kuu hoaloha, oia no ka puana a ka moe. Ina pela aole he oleloana, he hooluu j wale no. Ia manawa i hooheno ae ai ka laua mau akaaka ana. I hou aku la ua alii huna nei i kona inoa a me kona kulana: A oia ka paha kou kumu i haaiele ai i ka noho pu ana me ka lehulehu a hele mai nei oe a noho mehameha i keia kuahiwi kanakaole. Ae, oia ke kumu o ko'u hele ana mai nei a noin hookahi i keia wahi mehameha a loaa mai la ia oe. Mamuli o ka'u mau hana maikai i ke alii o Kauai nei. ua lilo au i mea nui i ke alo alii. Aka, ua ulu mai la na manao ino i kekahi poe o ke alo alii, a imihala aku ia lakou no'u. Me ka nnnia ana aku i ko makou alii nui o Kauai nei, a olelo aku la u Manokalanipo, ke hana nei au i ka mea pono ole me ke aliiwahini opio o makou.

He wahine hoi i hoolaa ia a noa i ke alii o Hawaii, oia'hoi o I.onoikaraakahiki e kaulana mai nei. Aka, aoie au i hana ika mea e hoo haumia aku ai 1 ko makou aliiwanme opio. He mea ino loa ia i ko'u manao. Aole : ike o Kapaihilani o ke alii no keia o Hawaii a laua e kimaiiio pu nei oia hoi o LonoikamakahikL Ua manaoio no keia he kanaka okoa no o Kanakaokai, a he alii nui hoi o Lonoikamakahiki. Eia ka he elua mau inoa, a hookahi no nae kanaka. He inoa hookolohe a huna o Kanakaokai, a kakou pu no hoi i ike ae la e ka mea heluhelu. Ua hookamailio hou aku la na a!it nei, a aia i hea ko oukou mau alii nui o Kauai c noho eei? j He nai na wahi e noho nei o ko makou nei mau alii. Ua pani no o'Kiuai i ka ia e na alii e !i'<e me ko lakou makemake - iha Aia i uka o \V\iitua e noho ai i kahi va. He muiiwai nuihookahi ia o Kauai nei t a no ia muliwai ka olelo hooheno ana o keia w*;

'O ka wnhaliu iho li no ia o Wailua/ 0 Pih.makaUm aia i uka o Wiialui» o na pae puu o Nounou, waiho i kae'a ka iwi o kamahele, a o Holohololiu kahi hanau o na alii, o ke kalukalu o kewa a me ka laula o Kapaa, a he tiui no hoi oa wahi kaulana o ia mau vaht a na alii i noho ai. Ina hoi e noho na alii kane a me na aliiwahine i uka T a i makemake ae lakou e iho i kai i ka heenalu. E iho ana no lakou i kai i ka heen»lu, a hookahi no nalu a lakou e hee ai, 0 ka nalu o Makaiwa. Oia ka mea i olelo ia ai oia nalu, i \ra!ca i ka hee o ka nalu o Makaiwa, a 1 ka lulu tioi o Moikeha, he nalu nae i aloha ia e ko makou mau alii, Oia na wahi e hoonanea ai oko ma* kou alii. 1 aku la uaalii nei, lealea ino ka heenalu ana. Ina paha e hiki kaua ilaila, hookahi la palu ka lealea pu ana i ka heenalu me na alii o ko oukou aina nei. I mai la o Kapaihilani: Aole kaua e pono ke iho a halawai pu me na alii ika heenalu, o ike mai paha auanei na aliiwahine i kou ui, a o ka hoohihi inai no ia. No ka mea, o ka mea maa mau no ia i na aliiwahine, a pela no hoi me na alii kane. Ina e ike mai na alii kaue, i na wahine ui, alaila he mea no īa e hoohau hili ai ka ai a kawelea. Nohila aole pono kaua ke iho i kai, 0 ike mai paha lakou ia oe, o kou hlo no ia i kane na kekahi o na aliiwaHe laau Makalei maopopo loa oe a'u e ike aku nei. 1 No ia mea, he mea pono no ia kaua ke noho : !;eia uka waokele mehameha

kanaka v !c Hookahi no kanaka o ka leo o na manu. A ua kamaaina au i ka noho ana i keia wahi a ua ku a nanea loa ia au i oluolu o uka nei. I noho hoi kaua a i aloha ae no hoi oe i kou ohaua, a i manao oe e hoi c ike, aia no ia ia oe. Ae, pela no, he mea aloha ka ohana, aole nae ia manao no keia wa. No kekahi wa oUoa aku la manao ana. I mai la o Kapaihilani i ua alii nei penei: He nui no na hana lealea a ko makou niau alii, e like no me ka mea i maa i na alii o kakou mai ka wa kahiko mai. Ae, |>ela io no, he mea mau īa i na alii o kakou a pau. Pela no hoi ko makoa mau alii o Hawaii, he nui no na hana lealea e like me ko oukou o Kauai nei. ' Aua ike auanei oe ike aiii o Hawaii Ia Lonoikamakahiki a me kanakoa ikaika, ka mea nana i luku mai nei ia Ka malalawaiu, a mekana koa, oia hoi o Makakuaokalani. I aku !a ua alii huna nei ia ia i kona hoa. He ike aku no au la Lonoika makahiki i kona hele ae, aole nae i noho pu, he maka'u aku kahi o na alii, aia no o ka poe i lilo i mau koa poi oi a punahele hoi i ke aiii, o lakou no ka poe e noho pu me ke aiii. Ua nohono ke keiki o kuaaina i ke k*iaaina, a o ke keiki o kahi alii noho no hoi i kahi o na aiii, a pela iho ta ke ano o kou hoi nei. A pehea, o kcb wahi wale no o PiKanakalani kahi noho mftru ia e na alii o oukou? Aole oia .wale no. I kahi wa, hele na alii a noho i Waimea ma ka aoao e piii la i ke kaha. O Papaenaena ke kahuahlle, a o ke one o Luhi ke one. He Waipao ko laila makani anu huihul He mau aina keia elua, o Waimea a me Makaweli. He tiua mau kahawai mai ke kuahi* wi loa mai, a e kahe ana ko laua wai i kai p ka a puka loa aku iloko o \e kai Eia nae ka mea kupanaha, he like o!e ko laua mau ano wai, He wai kea ko Makiweli, a be wai ula ko Waimea. , Aia nae i kai e bui ai ka wai o keia mau kahawai kahi hookahi, a lilo i ano wai haekaeka. (At>U t fa*»)