Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 13, 27 March 1886 — HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU, [ARTICLE]
HE MOOLELO KAAO NO Baretile Muda, KA HIWAHIWA LUA OLE O KA NANI, A O KE ALII HOI O NA KUPUA A PAU,
Ki mea eoaa ka liui Koponaha loa o na H&ku o ka * tae oa Übase tsd o ka po, ka sea i oLekna "Ke Ki o ke oia a ka make maa kn." 3tc. &c. IKA pau ana oka hana aka Moiwahme Juriana Muda me kana kamalei alii, ka wohi, ka Moi o na kupua a pau rua ka lewa ama ka aina, ua lo aa hoi he manaolana i kona mau makua mamuli o kona maliu ana mai i ka leo o kona makuahine: ke iho ae la ka la ma kela hi o o ka poai lani, ua akoakoa ae la ka ohana alii ma ka rumi hooluana oka halealii. Pane aku la ka Moi Hitegela i kana Aliiwahine Ane Bera: Ano, ke kokoke mai nei ka ma* nawa a'u i manao ai e hook® aku i ka hoohiki ia ana maluna ou, oiai ua ikeia ka oiaio o keia mau mea a pau, a o ka mea wale no i koe o ka hana aku. Pau ae ia kana mau olelo ana imua o ka Ui Ane Bera, ua hoolaha koke ia ka lohe ma na pe-a a pau o ka aina e akoakoa mai ma ka halealii no ka poni ana i ka Ui kilokilo i Moiwahine alua no ke au- ! puni ma ka hora 7 okapo o keia la. I ka hiki 10 ana ae Ika hora i makemakeia, ua piha pu ae la ka rumi o ka halealii kahi hoi i malamaia ai ka ihiihi 0 ke kalaunu a o kahi hoi a ka Moi i manao ai e hookahe i ke koko o ka mea ana e poni aku ai; ua poniia iho la jka Ui kilokilo me ka hanohano nul a ! ua liio koke ae la keia poniia ana i mea haohao a he mea hoi e hoehaeha ana i kona mau hoa heihei no ka makana, a ua komo no hoi ka manao lili iloko o lakou nona. Pau ae la keia mau hana a pau, ua noho iho la ka iahui me ka maluhia a pela hoi ka Moi Hikekela me kana mau aliiwahine. Waiho kakou ia lakou me ka lai malie, a e motio ae ko kakou mau noonoo ana elike paha me ka haohao o ka mea heluhelu no ka mea nana 1 lawe i ka kakou kamaeu ilaila a owai j la kona mea nana i malama ? Ae, a penei no: * ! Oiai ke kamalei alii Baretile Muda i aneane aku e hemo mai mai ka opu ae 0 kona makuahine, ua ike mai la o Hitegla kekahi o na kupua e noho ana i ka lewa, (ua oleloia ma keia moolelo, nana no i kapa hou aku i keia inoa hookahi i ka niakuakane o ka mea nona keia nanea, a he hoku hoi e kau nei i ka lewa) hoouna mai la oia i ka ino nui e halii ana maluna o ka honua, i ike oleia kona lawe ana mai a i ka hemo ana 5 ua lawe mai la oia iaia ma ka pua-1 hiohio a noho i ka malu huna i ke aou- j li, kana mea hoi i kau nui ai. Wahi ana j 1 pane ae ai: Aia he mea na'u i koho ai iwaena o na keiki a kanaka ma ka ili o ka honua i hoola a i mea nana e anai i jna kupua a pau ma ka lewa ama ka honua e ala kue mai ana i kona maluI hia ame kona mau koko a pau ma ka* ili honua, a e hoopai i ka poe e pakaha wale ana i ke ola o na kamahele a pau, a e haawi no au iaia ika ikaika a me ka mana, aole auanei e lanakila mai ke* kahi maluna ona.
Pau ae la kana hoomaikai ana iaia, aia hoi kana milimili ma kona alo, a hapai malie ae la oia iaia a pane iho la: Aloha oe e ka mea i hoomaikai nuiia, ke lawe nei au ia oe na'u a mau loa aku no. Aka, ano aia he hana nui ma kahou i hanaia mai ai, mawaena o kou mau makua Alii ma ka nohoalii a me na makaainana, nou: nolaila, e hele aku ana kaua e aoike ia oe iho imua o lakou, i hoopauia ai ko lakou kanalua ana nou, a aia no hoi kekahi mea iwaena 0 lakou ke hoakaka la imua o ka lahui nou, nolaila a 1 ke awakea o ka la apopo e hoomakaukau kaua e hele e hoike aku ia lakou. Hoihoi aku la keia ia ianei ma kahi ana i hoomakaukau ai nona. Ai ka hiki io ana ike awakea ua hanaia na mea pau e like meia i ikeia ma ka helu i hala. A pela iho la oia 1 ikeia ai e kona mau makua a me ko ka honua a pau.
Oiai ka eueu e malama ia la me ka milikaa mau ia, ke pii raau la kona ui a me ka hiwahiwa o kona mau aoao a pau, a me ka ikaika kupanaha hoi i kona mau lala, ai ka piha ana o kona mau makahiki ika 15, ua nui loa mai la kona aloha i kona mau makua a me kona mau hanau mua, a nolaila, ua hoao aku la oia i kona kahu hanai, ina paha eia e ae mai ana i kana noi; a kahea aku la oia iaia a hele aku la no hoi keia; a wahi a kana mihnili* Aoie anei e pono ia'u e heie e ike i kela mau makua o ? u ? Aole oe i kupono e hele i keia manawa, aole i lawa loa ka ikaika nou e paio aku ai nou iho ma kou alahele, no ka mea, aia la he mau tausani
o na tausani o na uhane ino a me na !egeona e hakilo mai nei nou, ua ike no hoi iakou aia he mea e noho alii ana maluna o lakou, a wahi a lakou, he po--00 e make oe mamua o kou nui ana ae a mamua hoi o ka hiki io ana mai o ia mau la, oiai hoi t o ka ikaika i loaa ia oe i keia mau la opio ou, ua lawa ia no na mea kino amena kupua ma ka ih o ka honua waie no; a ina oe e heie aku
ana, alaila e halawai koke no oe me lakout a me ka nui o na haawina ehaeha e loaa ai ia oe he wahi pakele mahone* hune, a aole hoi au i manao pela oe e hana ia mai ai. Nolaila, e hoomanawanui kaua a piha ka 20 o kou mau makahiki» a!ai!a o kaua pu no ke hele. I ka i>au ana o ka lanei mau olelo, ua liIo nO ia i mea niaikai i kona manao, a o ka uilani uo 0 kona puuwai ke oni la na Ika piha io ana o kona mau makahiki ika 20, ua lawa pono oia i ka ika-1 ika kupanaha ame ka mana, ame ka ui kelakela. Pane aku la kona kahu hanai iaia: Ano, e makaukau ana kaua e hele ma ke alahele no kahi o kou mau makua aloha e noho u mai la ia oe, a nolaila, eku mai ano imua o'u, ku raai la kana hanai imua ona, a kau ae Ia o Hitekela i kona mau lima maluna 0 kana hanai, a hoomaka aku la e hoomaikai iaia, isa i ana: Ke hoomaikai aku nei au la oe e ka mea a'u 1 poni ai iwaena 0 na keiki a kanaka, e lanakila mau aku oe maluna o na mea kino a pau ma ka ili o ka honua, a e anai loa aku oe i na kupua ino ma ka lewa e pakaha wale ana i ke ola o na malihim hele a pau a me ko iakou ala kue ana mai imua ou, a e hoopai aku oe ia lakou me ka ha o kou waha a ma ka welelau o kou mau manamanahma e hoike aku no oe i na hana kupana* ha, a e lilo auanei oe i pulakaumaka i na kupua a pau e ake ana e hooko i ko lakou mau manao lili kuhihewa. 1 ka pau ana o kana hoomaikai ana i kana hanai, 0 ae la kona liu.a akau i ka lewa, a olapa ae la ka uila, a nei nakolokolo ae la ka honua; a o kona lima hema i ka honua, a pi'o ae la ke anuenue mai kahi a iaua e ku ana a 1 ka halealii, kahi hoi a laua e hele aku nei. Ninau ae la ke kama alii opio i kona kahu hanai: Heaha ke ano o ke*
ia mau inea a pau a me keia anuenue hoi e pi'o nei malalo o kaua, a aia la ihea kona welau ? Pane aku la kona makua hanai, ke kupua Hitegela: Ke hoouna aku nei kaua i ka lohe mamua 0 kaua, a 1 ke anuenue hoi i alanui hoi no kaua, ua hiki loa aku la kona welau i ka halealii, a e ike no lakou, eia oe ke keiki ke hele aku nei e ike 1 ka makua a me ka ohana pu hoi, no ka mea, aia no he mea nana e hoakaka iwaena o lakou, a ua poni aku kou makua iaia i Moiwahine alua no kona aupuni, a hoopau ae la ia i kana mau olelo ana. I ke anuenue e kau hoolai nei maluna pono o ka halealii a komo loa aku kona welau iloko o na ao kaalelewa o ka lani, ua ike koke ae la ka Moiwahine Ane Bera no keia mea kamahao, ua hoolaha koke ia he olelo kuahaua mai ke aloalii aku e i ana: E iohe e na mea ola a pau, e hiki mai ana ke keiki alii 0 ka lewa, ka mea i hanau ia mai ka Moiwahine Juriana, ke ike nei kakou i kona alanui e kau nei, a ke kauoha pu ia aku nei na lahui kanaka a pau, i ka wa auanei e iho mai ai oia a kona wahi e ku ai, e kulou haahaa aku kakou imua ona, aole nae oiae ike ia aku ana me kona kino hrlookoa a pau, aka, e īke ia aku ana kekahi punohu ao nui, o ka mea ia nana i mala ma mai nei i&ia, a 0 ke kamalei alii o Pelekane nei, aia no iloko olaih; nolaila, e heomakaukau koke ia ka halealii no ka apo aloha ana aku iaia.
E waiho kakou i ko lalo e liuliu la i ko lakou mau home, oiai, ke hooko ia la ka hoolaha ana a ka Moiwahine elua oke aupuni, a e huli iki ae kakou ia laua nei e nee aku nei no ka home o na makua o ka Ui nohea o Pelekane. Mamua o ko laua haalele ana i ko laua home lewa, ua pane aku la o Hitegela 1 kana milimili: E hoolilo ana wau ia'u iho i punohu ao, a e komo ae oe iloko o'u ma kuu kino ao, a o kou aahu no ia nana e hookaawale mai ia oe mai na hana ino mai ana kupua manao ino 0 ka lewa a me ka honua, aia o mua la ua piha, aka, heaha la ia mau mea ia oe, oiai o oe mailuna a lalo, ua piha a ua laahia kou kino, aohe knpua nana e hoopio ia oe, nolaila, e uhaele kaua. Iloa no a pau kana kamailio ana, ua nalowale aku Ia oia; aia hoi, he punohu ao e ku ana, hoomanao koke ae la keia i na mea a pau i oleloia mai ai ia ianei a komo ae la keia iloko o ke ao, a neeu aku la la laua a kau pono iluna oke anuenue, aia hoi, nei nakolo ae la ka lewa me ka hekili no nookahi manawa wale no, a lohe aku la ko lalo, a hooho ae la lakou: Eiae ke keiki alii Baretile Muda ke iho mai nei! Eiae ke keiki alii Baretile Muda e!! Nee aku Ia ka punohu ao ma kahi o ke anuenue e kamoe la no ka hale alii, ua piha ae la ka lewa i na kupua he mau tausani o na tausani, e lele poai ana ma ka iewa, o kekahi o lakou ua hoopuka ae i kekahi mau huaolelo e i ana: Aole pono ia kakou e ala kue aku taia, no ka mea, he keiki ikaika loa keia, a he mana loa kona i oi ae mamua o kakou. aole kakou e lanakila maluna ona, oka pono wale no ia kakou e liana aku ai, e hele aku kakou e hoomaikai iaia» O kekahi hoi o lakou, aohe hoolohe mai i ka hua oke ola, uilani ae la no ma ko lakou ikaika iho, me ka ike ole ae aia he mea nana e apahu pu ae 1 ko lakou mau ola makamae.
Hu ka makani nui ia Baretile a kani ka Muda. Baretilk Muda maluna ae.