Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 30, 24 July 1869 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Daughter of Zion from the dark

-

8-6

1. Ziona e, e hapai ae

I kou poo iluna’e;

Ia Iesu oe e hilinai,

A, Iaia e ala’i.

 

2. Ala’e, ala’e, aahu e

Ka lole nani ou;

Kokoke mai kou Iubilie,

Ano, Ua wanaao.

 

3. Hoala hou i na pa ou,

E hooakea no;

Olelo ae, “hookuu, hookuu,

Ka Hema me ka Akau.”

 

4. Ke hoi mai nei, ke hoi mai nei

Na hoa pio ou

Ua lohe ma na aina e

Ke hoi mai nei lakou.

 

5. Ina hāule na hōkū,

A wela mai ke ao,

E hoi mai nae na pio ou

Me ka hauoli mau.

HAWAII

 

Sound, sound the truth abroad,

 

6-4

1. Kani, hookani ae

Ka olelo e ola’i,

Mai o a o;

Hoolaha un no

Ka mana o Iesu

Ka lanakila mau,

A hee ka po

 

2. Mai uka no a kai,

A ma na aina e,

Na aina hou,

E lawe ae oukou

Ka olelo a Iesu

Ina ipuka a pau,

E wiki no.

 

3. Oukou, na koa e,

E paio a hina’e

Na akua kii;

Aole emo pau

Na luhi o oukou,

A kau ka lei ma o,

Lei nani e.

HAWAII.

 

O Bread to pilgrims given,

7-6

1. Berena na na hoa,

Ka ai anela nei,

Ka mane mai ka lani,

Na kākou nae e ai!

E ai me ka iini

E ike ia Iesu,

E ai no a maona,

Me ka hauoli pu.

 

2. Ka wai nei o ke ola

Noloko o Iesu,

E kahe maemae ana

Me ke aloha pu;

E lawe no a inu,

Kena ka make wai;

E mau a mau kou ono,

He wai ia e ola’i.

 

3. Maanei ka hui uhane

Na hoa me Iesu,

Nana i na hoailona,

Aloha na naau;

A pau ka launa uhane

Ma na aka ma ke ao,

E pii ae I ka lani,

A ike maka mau.

HAWAII

 

Oh happy day that fixed my choice.

8. With a chorus

1. La maikai o’u I lilo ai

No kuu Akua, kuu Iesu!

Ua oli au, a na’u e hai

Kuu oli nei mai o a o.

HUI – La maikai! la maikai!

Maanei makou e noho ai

E pule ae ma kou wawae,

I pau na hewa, i maemae.

La maikai! La maikai!

Ua pau na hewa, ua maemae.

 

2. Ua pau, ua paa mau kuu manao

No Iesu au, a oia ko’u;

Kii mai kela, a hahai au

Me kuu naau hauoli pu.

 

Hui. – La maikai, la maikai, &c.

 

2. Ua lohe no, e lohe hou

Ko luna, me ko lalo pu,

Ua paa mau ka hoohiki o’u,

No Iesu au a mau loa no.

 

Hui. – La maikai, la maikai, &c.

HAWAII.

 

Hoike na kula aupuni o Puna, Hawaii

 

E KE KUOKOA: Aloha oe:

E oluolu mai oe e ka Luna Hooponopono e hoopuka i ka moolelo o na kula aupuni o ka apana o Puna, Hawaii, o ka maka mua keia o ka puka ana o ka moolelo o na kula o keia apana.

Ua hoomaka iho nei ka hoike o na kula aupuni o Puna nei i na la hope o Iune, mamuli o ke kauoha a ke kahukula nui i ka papa kula o keia apana, e nana i na kula aupuni, i ikeia ai ka makaala o na kumu ma ka lakou oihana iho.

Ma ka la 28 o Iune, ua hoikeia na kula (@) ma ka luakini o Kalapana, eia na kula i hiki mai, kula o Kealakomo o D. W. Kaaikauna ke kumu, me na haumana he umi, koe elua; kula o Kahaualea o G. H. Kaikuaana ke kumu me na haunana he 21, koe he umi; kula o Kalapana o J. Ili ke kumu me na haumnana he 42; kula o Kehena o J. D. O. Palea ke kumu, me na haumnana he 13, koe elua. Ka nui o na haumana i hiki mai, he 86.

Ua wehe ia ka hoike ma ka hora 9 A. M.,  o ia la, a ua noho mai ka papa kula I koho a e hoike I na kula, a na S. B. Puamana Esq., i wehe ma ka pule ana, a na S. B. Puamana i alakai i na haumana ma ka heluhelu, a ma ka nana ana, ua maikai loa ka heluhelu ana a na keiki, mikioi launa ole mai; ua hoao ia na keiki liilii ma na kumu mua o ka naauao, ma ka hoonui pualu, a ua ikeia no ka holo imua o ia papa.

Hoomaka ia ma na mea helu, papa 3 me 2 ma ka helunaau, a ma ka nana ana i ke ano o keia mau papa ke pii nei no imua. Hoomaka ia ka nana ana ma ka papa 1, malaila ka hana nui ana o na haumana o na kula eha ma ka buke helunaau, ua ulu nui ka hoopaapaa iwaena o na haumana o keia mau kula eha, i ka nana aku a ka lehulehu, ua like lakou me na koa wiwo ole iloko o ka wa hoouka kaua nui, k aua mea o ka wiwo ole, oiai, ua hilinai lakou mamuli o ke alakai ana a na kumu a lakou i ke ano o na olelo o ka ninau. Ma ke kula a D. W. Kaaikauna hookahi keiki i ku mai e paio, no ke kula a G. H. Kaikuaana hookahi keiki i ku mai e paio, a no ke kula J. Ili eha keiki i ku mai e paio, no ke kula a J. D. O. Palea, hookahi kaikamahine, i ka nana ana ia lakou, pii ke kai o na keiki i k aua mea o ka nenee lua i ka ninau, ua mahalo aku ka pap akula ia lakou, pela no ka hana ana a pau ia buke.

Hoikeia ma ke anahonua ke kula a J. Ili, oia no ke kahu nana i hoike ia buke, ua holo no ia buke mai ka mua a ka hope. Weheia ka buke huinahelu mamuli o ke alakai ana a S. B. Puamana, ua ikeia no ia buke ua holo no imua na keiki ma ka mea i ao ia aku ia lakou, ke ala nui nei na kumu me ka molowā ole ma ka lakou hana, i hooikaika loa paha no ka uku makana. No ka palapalaaina, ia J. H. Heleluhe ke alakai ana i na haumana ma ia buke, ma keia buke ua holo no imua.

A pau ka hoike ana a na Komite, ua kaheaia na makua e haawi ninau i na keiki a lakou ma kela palapala keia palapala, a pela no ka hana ana a hiki i ka pau ana o ka hoike, a na ka la nae i pauaho e, pau ole na mea helu.

Iune 30, hoike hou ia na kula ehiku i koe, ma ka luakini ma Puula, eia na kula i hiki mai mamua o ka hora 8 A.M., kula o Opihikao o Z.N. Maluo ke kumu, me na haumana he 12, koe ekolu; kula o Pohoiki o G. W. Kaluahine ke kumu, me na haumana he 25, koe elua; kula o Kapoho o J. Mokuhia ke kumu, me na hauman ahe 30, koe hookahi; kula o Halepuaa o D. Kapa ke kumu me na haunana he 35; kula o Makuu o T. W. Kanekoa ke kumu, me na haumana 8, koe ehiku; kula o Keaau o S. W. Wahine ke kumu, me na haumana eono, koe elima; kula o Olaa o W. R. Naia ke kumu, me na haumana ekolu, koe he 13. Ka huina pau o na huamana he 119.

Ua weheia ka hoike ma ka himeni ana mai o ke kula a Johnson Mokuhia, pule o Rev. J. W. Hanu, a ua noho mai ka pap akula me na mākaukau e hoike aku i na kula, a na J. Ili i wehe ma ka heluhelu ana a na keiki, nana aku kukulu loa, ka ua mea o ka mikioi launa ole mai, ua hoao ia no ka poe liilii ma na kumu mua o ka ike, ua maopopo ke holo nei imua.

Hoomakaia ma na mea helu, o ka papa 3 me 2 ma ka helunaau,  ama ka hoomaka o keia mau papa elua, ua ulu koke mai ka paio ana no ka ninau, ua koa lakou imua o na maka o ka lehulehu e haka pono mai ana ia lakou. Hoomakaia ka papa ekahi o na kula ehiku ma ka buke helunaau, ua paio aku paio mai, nenenee lu ai ke one o Kahualoa, “Liilii loina i ka poe naauao,” aole iloko o na M. H., i ka wa ia R. Limaikaika, aole no i ka wa ia J. Fula, i kei awa o A. Fornander, ke lele nei na kula o ka apana o Puna i ka onohi o ka la. Ke kaena nei makou i na kula o Puna, e holo imua e na kumu i loaa ka uku makana ia oukou. Wehe ia ka buke huinahelu, holo no, ua hele no ma na olelo o ka ninau, aole nana nui ia na loaa ewaewa a Hon. Bihopa i unuhi ai ma ia buke.

No ka palapalaaina, ia J. H. Heleluhe ka hoike ma ia buke, pii no ke kai o na kula o Puna, aole no i haule iki na haunana i na ninau a ka poe hoopuka ninau, a pela no na ninau a na keiki i na keonimana o Lahainaluna, ua nui ka hauoli me ka hookaulana i ko kākou aupuni no ka ike, e ala e na apana o ka mokupuni o Keawe, a pela e na mokupuni a pau o ka moopuna a Kamehameha, i kaulana ai keia aupuni he Hiena o ka Moana Pakipika.

No ka uku makana. Mamuli o ka noonoo o ke Kahukula nui a me ka Lunakula o keia apana, e uku makana aku i na kumu i holo ka ike o na haumana a lakou, a ua hoopuka e ia ka olelo kahea i ka malama o Maraki i na kumu, a aa ka papa kula e kaana, penei ka mahele ana o na Komite, oia o S. B. Puamana a me J. H. Heleluhe i na $22.oo. Makana mua ia J. Ili $10.00; ka lua ia G. W. Kaluahine $5.00; ke kolu ia G. H. Kaikuaana $2.00; ka ha ia J. Mokuhia $1.50; ka lima ia S. Wahine a me D. W. Kaaikauna $1.25 pakahi; ke ono ia Z. N. Maluo $1.00; oia iho la ka mahele ana a ka Papa.

Iulai 1, hui ma Opihikao na kumu he 11 me kekahi poe naauao e ae, ua wehe ia ka hui a na kumu ma ka hora 9 P.M., aia ma ka hui a na kumu ka loli nui o na ninau o k abuke helunaau, me ko’u manao iho i na he papa-pai, ina la na lakou e hooponopono loa na olelo o ka buke, me ko’u mahalo no i na kumukula o Puna, oia ka pau ana o na hana a ka Papa kula o Puna. Me ka mahalo.

Na Komike

S. B. Puamana, J. H. Heleluhe, J. Ili

Kaueleau, Puna. Hawaii, Iulai 6, 1869.

 

Ka Hoike o na Kula Aupuni ma ka

Apana o Makawao Kula Maui

I ka la 30 o Iune o keia A. D. oia ka Poakolu, ua hui na hale kula a pau mai Huelo i Hamakualoa a hiki i Kamaole me Kalepolepo ma Kula ma Pokela, ma ka luakini nui e ku kilakila an ai ka uka iuiu o Makawao.

Elua hale kula i hiki mu ama ia luakini, ko Kamaole uka me Kalepolepo kai, o D. H. L. Hakuole ke kumu oia mau hale elua, o ko  Palehu kula o S. W. Wakaakoa ke kumu. Oia na hale kula i hiki mua me ka uleu no maluna o na lio i hele papalua ia ka huakai, me ka Hae Hawaii e pulelo ana i ka makani me ka ohe kani honehone, a he keiki Nakaakoo, uleu lua kela, oiai he huakai nui keia, o na makua aloha keiki pu, me na kumu elua a lakou keia e eku nei i ka lepo ula o ke alanui aupuni. A mahope hiki mai na kula e ae ua kuu ko laua la nae a pau ma na kula.

Hiki mai ka Lunakula o P. Kui, a me na komite o Kililika me Kapihe, a mahope loa mai o Rev. Gelina, o lakou na komite. Hoikeia ke kula mua o S. W. Kookoo, a mahope iho na kula e ae a aui ka la, pau ka hoike nui no ke akamai o na kula ma na mea helu, a kakau lima, heluhelu buke, Palapala Aina, a ua holo ka ike o na haumana, o ke kula oi nae o ka ike oia ko Pulehu hale kula o S. W. Kookoo ke kumu, oiai he 43 haumana, aole A, i ikeia, ua uku kaulele ia oia e like me ka mahalo io o na komite a me ka poe makaikai he $15.00.

O na kula malalo iho ua kaulele ole ia lakou no ko lakou kaulike ana ma na mea i ao ia wahi a na komite, a pela no ka Lunakula oiai aole he kula i loaa ka helu 2 me ka helu 3 na lakou la hoy ka uku kaulele i oleloia,. Eia ka he helu 1 wale no kai loaa nona kela uku kaulele i oleloia maluna.

He nui no kuu mahalo I na kula no na mea kula I laweia mai a I ao ia hoi I na haumana a lākou o D. H. L. Hakuole nae ke kumu oi ma kona kaha ana I ke kii o ka Pae Aina o Hawaii nei. Ua kauia mai ia mau kii, ua uleu io no ua wahi Hakuole la, I nana iki aku au me kuu lohe iho ia Mele Gelina kekahi Kumukula o ke Kula Hanai o Maunaolu, penei oia e olelo an , oi maioli kahi Hakuole ma ke kaha kii, oi ae ia mamua o na Kumukula a pau o keia apana ikeia la. He nui no ka mahalo io no keia uleu, a mahope iho hooneenee aku la au ma kona aoao me kuu nīnau aku, nawai oe i ao ikeia hana? I mai an akela, na A. Moku me G. P. Kaumaea, oia no ka lua o ka’u mau kumu kanaka, a pau ae la ko’u kuhihewa. Eia nae ka mea kaumaha o ko’u nana ana o ka walaau o ke anaina, no ka hoihoi nae paha. Eia ka lua, o ke kamana mai no makahi aoao mahope e hoomakaukau an ai papa aina na na haumana, ke pau ae ka hoike, oiai ua uku dala na Kumukula $2.50 a ke kumu hookahi, i mea paina na na haumana, me na makua me na makaikai, pela ka haina a P. Nui ka Lunaakula a Pulehu, Maraki 25, pela kuu lohe ana, a paina mahope iho o na olelo paipai a Gelina me Kililika me ka pihe me P. Nui. Eia ka mea kupaianaha loa o ka auhau ana mai i hapawalu no ka paina ana a ka mea hookahi, e kuhi ana au he ai wale a pela ae hoi ko lakou la manao. Nolaila, hoy wale ka hale kula o Kamaole aole i ai, me ke kumu pu no ka awiwi no ka hoy kekahi he wahi loihi he 15 mile hiki i kona home. Aka, o ka ike o na kula ma ka pana o Makawao, aole au e poina I ko lākou uleu a makemake maole I ka Palapala Aina Hawaii I hanaia a nunui na moku aina eono o Hawaii, a pela o Maui a hiki wale I Niihau, me Lehua, me Kaula, Nihoa, Molokini malaila ko’u iina o ka manao. E aloha auanei oukou.                                                                         S. G. HAUPU.

Makawao, Kula, Maui, Iulai 1, 1869.

 

Pau ole ke kuhihewa o kekahi mau makua mea keiki.

E na Keonimana o ke keena pai; Aloha oukou:

Aole no o’u manao, e hoouna aku i kekia mea i oukou la, aka, no kuu halawai kino ana mai me na olelo a kekahi mau makua mea keiki, nolaila, ua manao au o ka hoikeike wale aku no i ka lehulehu ka mea e pono ai, malia paha, e lilo ana keia i mea na ka lehulehu makua e manao iho ai. O ia keia:

1. “O ka hoomoe i na kaikamahine no ka waiwai.”

2. O ka hoomoe aku no ka ike i loaa iaia.

He mea pono no’u e wehewehe aku ma ka mua. 1. O ka hoomoe i na kaikamhine no ka waiwai. He oiaio, o ka waiwai a kākou e ike nei, me ka luhi e huli ia nei, alaila, loaa mai, ina e nana I ka poe kālepa o kela a me keia, nui ka luhi, a me ka inea, i ka huli ana i ka waiwai; aka, manao mai nae kekahi mau makua mea keiki, o ka hoomoe aku i na kaikamahine me ka poe i hele a kau I ke aki o ke kuonoono, alaila, pono, loaa mai ka waiwai i ka makuahonowai, oia ka’u e olelo aenei, he kuhihewa ia. Mai manao oukou o ka moe ana o ka oukou mau milimili me na haole waiwai, a pake paha, e nana mai ana ia oukou, aole loa, aka, he nana mai no o na la kinohi o ko ka hunona mau, o ka hoohoihoi makuahonowai a liuliu wael aku, o ke oki aku la no ia, aohe ou nana ia mai, a hookahi a ia la mea nana o ka wahine o ko ia la mea e pono ai.

He ike pono no hoi ko’u , a he lohe mai kekahi, a he nui no paha na ike maka nana e hooia mai keia. E na makua mea keiki e kinai nei I ke ola o ka lāhui, e maliu mai. Ina e manao ana oukou i poe waiwai na kane, alaila, he mea maopopo lea o na haole no ka poe kūpono, alaila, e ko io ana ka wānana e nune ia nei e emi an akeia lahui, a nalo wale. Aloha ino oe e Hawaii, i ka hana lapuwale a na makua mea keiki.

Aka, mai manao iho oukou he lili keia! aole loa, he uwao aku keia ia oukou, alia e hoomoe I ka haole, e aho e noonoo mua i ka pono o ka oukou hana, a me ka hope oia mea, no ka mea, ua ae ia mai no kākou e ka Buke Nui, penei: “O ka puni waiwai ka mole ia o ka hoomanakii.” A pehea, e hoihoi hou ana anei kākou e ono mai i ka luai (hoomanakii) a kākou i luai aku ai? Aole pela ka pono.

Aole no he kumu e ae o ko oukou hana pela, eia wale no, “o ka puni hanohano.” A ina oukou e hana ana pela e na makua, alaila, ua akaka lea loa, o na haole no na kane kūpono, ka poe i hele a oloolo ka eke.

Mamuli o keia mea, ua akaka loa ko oukou aloha ole i ko kākou lahui. Auwe! aloha ino oe e Hawaii. A he oiaio hoi “Aloha Lahui” i hoolaha ai ma ke akea, a J. M. Kekahili e hauhili nei, nona ke poo. “Aole kou he aloha Lahui, aka, he puni hanohano a me ke aloha ole.”

Aole no au e keakea ana i ko oukou manao makua maluna o na keiki, no ka mea, o ka hua ia o ko oukou pūhaka, aka ea, e pono e noonoo pono i ka waiwai puka mamua o ka waiwai maoli a oukou e puni nei, oia ka hoomauia ana o ko kākou Lahui, aole e nalowale koke.

2. O ka hoomoe aku no ka ike i loaa iaia. Penei: I na he kaikamahine, ua hoouna kona mau makua ia ia i kekahi namu haole; noho no ma ke kula a nui no ka mākaukau ma ia olelo hihiu, alaila, pau ko ka makua manao ana, e noho oia ma ia kula, eia ka mea i koe, o ka hoomoe aku iaia i ka haole ka mea i ike i ka namu, no ka mea, aohe kohu ke mare i ka Hawaii, aole i ike i ka namu, nolaila, ulu ka mano ilokoo ka makua, a hoomoe i ka haole.

Ke hoomanao nei no hoi au i keia wahi moolelo pōkole. “Iloko o keia mau la i kaalo loa akula, kuka iho la kekahi mau mea, me ka manao o noho mare ma keia mua aku ke ae ke Akua; o ka wahine, he haumana no ke kula a Miss Agana, a o ke kāne, he haumana no ke kula o Lahainaluna, a ua puka a komo i ke kula a Rev. W. P. Alekanedero, kamakamaʻilio no lāua, a ae kekahi a me kekahi, mahope iho hele aku ua kaikamahine nei i ike i ka namu kāwalawala, a i kona ohana, me ka manao e kuka pu, a ia ia i kamaʻilio ai a pau, pane koke mai lākou, mai mare oe ia ia, e pono e mare oe i ka haole, no ka mea, he ike oe i ka namu, nolaila, ua pau aole e mare lāua.” Nolaila, o kekahi keia o na mea a na makua e kuhihewa nei.  

J. W. K. Kauaukiukiu

Haleakala, School, Makawao.

 

E mākaukau ke Kumukula e pono ai

[Koena mai ka mahele (3) o kela hebedoma aku nei.]

Ma ka Huinahelu. – Eia iho kekahi ninau kūwaho a kekahi Kumukula i haawi ai i kana poe haumana ma ka la hoike hope; (Kumukula keikikane o Roma.)

Ua manao waleia 886,144 mile ke anawaena o ka La; a he 7,912 hoi na mile ke anawaena o ka Honua. Ehia honua e piha ai ka La, ina he mea hakahaka ia?

Aohe i loaa aku ka haina, (1,404.928) a ninauia ke keiki nana e hana ana, e wehewehe mai i ke alanui ana e hana aku ai a loaa, pane mai la kela; E hoonui i ke kuba o ke anawaena o ka La me .5236; a pela no hoy ko ka Honua, alaila, puunaue ko ka Honua iloko o ko ka La, loaa aku na honua e piha ai ua La la.

Ninauia ke kumu i loaa mai ai kela mau hua paumi .5236; aole nae he maopopo iki; a waiho pu wale iho la no ia ninau.

O ke kumu o ka maopopo ole i kela haumana, no ka wehewehe ole o ke kumu a pau na mea pohihi o ua ninau la, manao ae la no ke kumu aohe pohihi i koe, ua pau ae la no. Eia ka aole! nolaila, he mea pono loa ia oe e ke Kumukula e ike lea i na mea a pau e pili ana i kela a me keia ninau.

(4.) E ao pono aku i kau poe haumana me kahi ike i loaa mai ia oe, me ka makemake nui e komo i o kau mau mea  apau e ao aku ai. Me ke ao like aku no hoi mai lalo ahiki iluna, aolel ka alélele wale aku i o a ianei.

He mea nui no keia i ka wa e ao ana; o ke komo io o kau mea e ao aku ai iloko o ka naau o na keiki. He nui no ka poe naauao, o noiau hoi, a akamai loa; aka, aole nae he komo iki o ka lakou mau mea e ao aku ai iloko o ka naau o na keiki; me he la ua paleia o waho o ke keiki a paa loa i ka pale hao, a he mea ane hiki ole ia oe ke hookomo aku i na poka iloko ona, a ina e hiki ana, he pomiakai ia, nolaila, e hooikaika loa oe i pau kona ano paakiki, a komo io kau ao ana iloko ona, me he mea la ua lilo kona naau ia oe.

Aole no e komo ana kau mau olelo iloko ona ke noho molowā oe, aka, aia no a hoihoi oe, a oluolu, a uila hoi me ka olioli o na maka, alaila, e komo no auanei kau ao ana me ka maalahi loa, no ka mea, ua ume ia ka manao o ua haumana la, e na hiohiona o na kou kino.

E hoomaka hoi oe ma na buke a pau au e ao aku ai, mai lalo a hiki iluna loa. Aole ehoomaka i kinohou, a mahope lele aku ana ma luna ae, a hala he mau la, lele aku ana imua loa, me ka manao aia ka pono o ka hule ae oia buke, lalau hou aku ana na buke hou, a oia hana like ana no. He hemahema ia hana au oiai oe akahi a hoomaka e kula aku ia buke ia lakou.

O ka pono loa, e hoomaka mamua mai, a pela e pii ae ai; a ina ua loaa mai kekahi pilikia, e hooikaika loa oe i pau e ia pilikia, mamua o ko oukou hele ana aku imua.

A eia ka hope (5). O ke aloha o ke kumu i kana poe haumana a pau, me he Kahu-hipa maikai loa, e hanai ana a e kuhikuhi ana ia lakou ma na mea maikai o ka noho pono ana a me ka naauao.

E hoike aku i kou ano akahai, aloha, a maeame hoy, i mau kumu hoohalike na lakou; a e imi ikaika hoy oe i na mea e Pomaikai io ai lakou a pau.

Nolaila, o keia mau mea elima. (1) Ka maka’u ia Iehova. (2) Ka mākaukau i na buke kūpono no kau oihana. (3) Kou imi e i kou mākaukau ma na buke mamua o kou hiki ana i ka home kula. (4) O kou hooikaika i komo io kau mea e ao ai iloko o lakou a pau, me keao like aku no hoy, aole ka alélele wale aku i o a ianei. (5) E aloha ia lakou a pau me oe ia oe iho. He mau mea kūpono loa keia e mākaukau ai kekahi e lilo i Kumukula kūpono.        KALEIOLEA.

Honolulu, Iulai 16, 1869

 

Ka Hoike o na Kula la Aupuni ma

ka apana o Koolaupoko Oahu

Ma ka Poaha, Iune la 24 i nalo aku, ua hoikeia na kula la aupuni o ka pana maluna ae, maloko o ka luakini hoolepope o Kaneohe. Ma ka hora 9 ponoi, ua akoakoa ae na kumu a me na haumana, a me ka poe makaikai. O ke Kahukula pu kekahi o keia pana C. H. Judd (Kale Kauka). Hoomaka ia ka hana mua, o ke koho ana i Komite na lakou e nana, a hoomaopopo i ka mākaukau o na kula ma keia apana, ka nui o na kula eiwa, pela no hoi ka nui o na kumu, a mailoko mai o keia mau kula eiwa, he elua kula kaikamahine a he ekuhi kula hui o na keikikane me na kaikamahine.

Na palapala i ao ia ma keia mau kula.

1. O ka heluhelu Buke, Palapala Aina, Helunaau, Huinahelu, Kakaulima, Anahonua, a me ka Hoailonahelu, a he mau himeni. Ua weheia na hana ponoi o ka hoike ana i na kula, ma ka hoomaikai ana aku i ke Akua ma ka Himeni 2. Na ka Papa Himeni kamalii o ke kula a Iosepa Kaai o Kaneohe i haawi mai, ku i ka mahaloia, mahope olaila, heluhelu buke na keiki papa-elua, papa-ekolu o na kula a pau, mai Waimanalo a Kualoa, a mahope ka heluhelu buke o na keiki papa ekahi a pau.

2. O ka palapala aina no na kula a pau a ua hoailona pono ia ka hope o kela a me keia palapal ae na leo-himeni i hoomakuakau ia no ka hoike kula. Hiki i ka hora 12 ponoi, he hoomaha paina awakea, a ua hoopau ia ka houpo lewalewa.

Hora 1 auina la. Hapai hou ia na hana i koe no ka hoike kula ma na mea helu.

3. O ka Helunaau no na keiki papa-elua, papa-ekolu o na kula a pau, a mahope na keiki papa-ekahi, lilo ka papale mahiole o ka lanakila ma ka Helunaau i ke kula a Iosepa o Kaneohe iho.

4. O ka Huinahelu no na keiki papa-elua a pau, i ukaliia e na keiki papa-ekahi, a kaili houia ka pahu-hae o ka mahalo i ke kula o Kaneohe.

5. He himeni puhi-ohe na kekahi mau kaikamahine o ke kula a Hoopii o Kahaluu. He keu ko makou hoopailua a makemake ole.

6. O ke kākaulima no na kula a pau, a ua maopopo ka eleu o na haumana, o keia ka palapala hope i hoikeia, a pau e ka manawa, koe kekahi mau palapala. A mahope o ka hoike ana i na kula mana palapala, He olelo hoolaha na ke Kahukula e kauoha ana i na kumu a me na haumana, no ka manawa hoomaha, eono hebedoma, a laila, hoomaka hou aku ke kula. A na ke Komite na olelo hope penei; “E na kumul, na haumana a me na makua i hele mei. Ua noho iho nei ko oukou Komite e nana a hoomaopopo i ka maukau o na keiki a me ka holomua ma na hua o ka ike, a ua ikeia ka ikaika o na kumu ma ke ao ana, a me ka makemake io o na haumana ma ka imi naauao ana. A ua mākaukau no na kula a pau ma kekahi mau palapala, a ua oi aku no hoy kekahi, aka ke paipai aku nei nae makou i na kumu, na haumana a me na makua, e hookaika hou ae a mahuahua ka ike.” Me ka mahalo,

                                                                                                                                 Komite W. E. PII

                                                                                                                                 G. PARENABA

                                                                                                                                 T. KAEHUAEA

 

Make i ke kai, a i ole ia, pau paha

I KA MANO

E KE KUOKOA; Aloha oe:

Ma ka ulu mahiahia o ka manao e hoonee palamimo iho oe ma kahi kaawale o kou kino holokoa, i ka ukana kaumaha ehaeha a ka naau, e like me keia mau hua i kauia maluna, “Make i ke kai, ai ole ia, pau paha i ka mano,” i ike mai ai na kini makamaka o kaua e noho ana mai ke one lai o Punahoa, a hui aku me ke one kani o Onohili i Kauai.

Aia ma ka la 5 o Iulai nei, hora 5 paha o ke ahiahi, make i ke kai, a i ole ia pau paha i ka mano kekahi keiki a makou, o Kaui Keliaa ka inoa, penei ke kumu o ka make ana: I kela la i olelo ia maluna, i ke kula no keia poe keiki eha i ka auau kai ma Molea, kahi i kakauia ai o ka ia i ka wa kahiko, ia lakou e auau ana me kona mau hoa kula, hoi kela a pae i uka, hele aku la kela a ma ke kauwahi olae i kapaia o Kahekakapukini, malaila kahi i noho ai e oo heepali ana paha, i kela manawa ana e noho ana malaila, o kona manawa no ia i nalowale ai, me ka ike ole o kona mau hoa i kahi i nalowale ai, oiai, e nanea ana kela mau keiki i ka auau kai, i keia mau keiki i hoy ai i uka, hoohuoi keia mau keiki i ka nalowale o kela keiki, kuhi la hoi ua hele aku ma ke kauwahi e aku, aohe no he loaa, hele huli keia poe keiki ma kahi ana i noho ai ma kela olae, aole no he loaa.

Eia ka mea manonao, e waiho ana no ka palule, ka lolewawae ma kahi ana i wehe ai, o kona kino aole ia, i ka hoy ana mai o kela poe keiki a luna o ka pali, o i nana wale a aole he ike ia, manao keia poe keiki ua pau no i ka mano, kela pihi weliweli o ke kai.

Nolaila, o ka nui o kena mau makahiki o ke ola an ama keia ao he 11 ½. eia kona makuhaine ke paiauma nei i keia mea he aloha keiki, o kona makuakāne ua hala i Waipio, me ka ike ole i ka laua keiki. Auwe! Aloha ino!!

O na kupuna hoy, ke uwe kumakena nei, pela like makou na makua a pau, me ka u ka minamina ka ehaeha o ka naau.

Auhea oukou e na keiki, mai hoomahui e iho ma kahaki, o like auanei me ke keiki i olelo ia maluna. Ia oukou hoy e na makua, mai hookuu wale ia lakou e hele auwana ma na lae kahakai, o pilikia auanei. Ke hoy nei ko Kauka Hale keiki, ke hulili mai la ka la i ke kula pili. Me ka mahalo.

                                                                                                            WM. E. K. Kaikamahineole

                                                                                                            Papake, Hamakua, Hawaii, Iulai 6, 1869

Wi o Kau nei.

E KE KUOKOA E; Aloha oe:

No kuu ike a me kuu lohe, eia wau e hai nei imua o ka lehulehu holookoa i na kumu nui o ka wi ana o ka Kau nei, eia no ia. O ka huliāmahi nui o na kanaka i ka hana pulu, o ka hana ana i palapala kepa me na haole a me ko lkou aie ana, a ma keia mau kumu nui kākou la e nana iho ai, oiai, ua lawe aku ka haole ia lakou e hoohana e like me ko lakou makemake, a o na haku hana o keia poe, oia ka mea mahaloia, ka hope makai o Kau nei o L. E. Swain, N. C. Haley a me W. Thomas Martin, a me N. George, o keia poe haole ka pe nana i kepa i na kanaka he nui loa, no ka makahiki hookahi a elua paha, a pela aku, a o kekahi poe ua kepa ia ma ke tausani paona pulu, penei ke ano: Ina hookahi tausani paona ekolu dala, a o kekahi mau haole ua haawi aku eha dala no ke tasani, a elima dala no ke tausani ka kekahi, a ma keia haawi ana a na haole i na kumu e olioli ai ka naau o kanaka, a ua lilo lakou i ka hana piulu, a haalele i ka mahiai, ake hoomau nei no kekahi poe i ka hana mahiai, a mai a lakou mai e puka mai ai na wahi pai ai, i hiki aku na paona i ka 19, a e kuai ia ana no ia no ke kumukuai kiekie he 62 ½ keneta; a ina e pii iki ae na paona o ke pai ai i ka 20, e lilo an ano ia no na keneta he 75; he keu ka hana aloha ole a ka mahiai, e nana mai oukou la e ka poe mahiai o na wahi e ae, e hoomanao eia ke dala ma Kau nei kahi i waiho ai, ma kuu hoomanao ana iho, ua holo aku ka ai mai ka maka aku o ke dala , a e hiki ana no paha i ko Maui ke lawe mai i mau pai ai i hiki aku na paona i ke 30, a e haawiia no ia no na keneta he 50, a pela paha ko Molokai, oiai ke kokoke nei ia hookahu iaia iho maluna o kona kahua kaua o “Wiwikaniho,” a o kona Kenerala o Kupololi, i ka nana ana a me ka hoomaopopo ana, he oi keia o ke kau wi nui o Kau nei, ke hoohahana e nei no i na lae makani o Hukekona. O ke aloha no ko ka Luna Hooponopono a me na keiki hoolelele hua kēpau. Owau no kau kauwa hoolohe. Me ka mahalo.   R. P. HUIA.

Waiohinu, Kau, Hawaii, Iulai 6, 1869.

 

E KE KUOKOA; Aloha oe:

Aia ma kou helu 26, buke 8, Iune la 26 M. H. 1860 nei, aoao 2, a ma ka hapa hope o ke kolamu 4, ma kahi o na nu hou kuloko, a malaila au i ike iho ai, no ka olelo hoolaha a Kauka A. Kenede, i hoopukaia ma ka nūpepa haole a Wini, e olelo ana, o ka mai pake nei, ua loaa mai kela mai mailoko mai o na lahui moekolohe. Eia ka’u pane malaila, ina mailoko mai o ka lahui moekolohe i hea mai ai keia mai, heaha la hoi ka mea i hoewa ole ai keia mai i ka wa aole i komo nui mai na lahui e iloko o keia aupuni, oiai he wa oi loa aku o ka moekolohe o keia lahui i ka wa kahiko, aohe kanawai hoomalu ia wa, a eia hoy kekahi ma kuu pana e noho nei, ua ike maka au, ua loohia ia kekahi keiki opiopio nona na makahiki he umi a oi iki i keia mai no i oleloia, oia hoi o Kalili, a eia hoy ka ninau i ua Kauka nei. ua moekolohe no anei ua keiki nie i loaa ai i keia mai pehu. Ke i iho nei au, aole! aole loa no!! ua lalau keia kauka malaila, ma kuu noonoo ana a me kuu ike maoli i loaa ia’u. Ua puka mai keia mai mailoko mai no o na pake kekahi, a me kekahi ano lahui e i komo mai iloko o keia aupuni e hokae ai, aole nae au e olelo ana, no ka poe i hele mai ma ke ano kupono a haipule hoy, o ka’u e pane nei, no kela ano keia ano lahui i hele mai ma ke ano hoohaumia, a hoomaloka. A no ka olelo hoolaha e pili ana no ka lahui moekolohe i loaa mai ai keia mai, ina pela, he moekolohe oi loa o Hawaii nei i ka wa kahiko, eia nae, aohe ikeia ia wa keia ano mai, eia no a i noho nui ia mai e na lahui e, alaila, ike ia keia kākalaioa a me keia puakala. E aloha auanei, e hooki au maanei, a pane ia mai, alaila, e ekemu hou kau ke keiki o kauakanilehua.

                                                                                                            J.K. AKINA

Punahoa, Hilo, Iulai 13, 1869