Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 41, 10 October 1868 — NA OLAI. [ARTICLE]

NA OLAI.

-0 ka maknhiki 1968 e lu*le nei, e liooma-: nao inau iu no na olai he iehulehu tv u>e na ; olni nno e i hoohikui iho ma ke(a a ine keia i wahi o ka honua nei. I na malama mna o ; kein mnkahiki, ua lohe kakou no na ohii ma | ; na mokupuni o inia Komohana. I ka mala« j I ma o Aperiia, ua hoonaueueia ka mokupuni j | o Hawwii ma ke ano i like olemamua, i lohe i ole ia hoi e kona iahui, a ua hui pu mni nu | hopena ino, knumaha, a weliweii a kakou e! hoopoina oie ai. Ke mau nei ka unioni ona i o ka honua ma ia mokupuni i kelu a me ke-1 ia inanawa. \ 1 ka pule i haia aku ia, ua ioaa mai ia ka>| : kou na nu hou no na olm ikaika ino ma na kapakai o Amt*rika Hema, i hoohakui īho : maiaiia i ka mnlama o Augate i hala, a ua loheia mai, he umikumamaiua ka nui o na kuianakauhale i iukuia, n ua oi aku inainua o na kanaka he 30,900 i pau i ka make, a 1 ina e lohe hou ia m»i na wahi i koe, aiaiia ■ e oi nku ana. | Ke oielo nei kekahi mau nupepa, o keia i mau luku weliweli ana a ke oini u me ke kai \ ! hoee, ua ike oie ia ina ka mooielo o ka ho-. nua nei. Ke ne nei makou, o ka luku nui | ina Amerika Hema i keia mau oiai mai uei,' oia io no kn hoopai weliweii ioa ana mainna o ka ili houua no na makahiki he nui. Aoie, . makou i hke me ka poe eolelo nei aohe i : ikeia he hoopai nui loa niamua e iike me ke- r ia, no ka mea, ua heiuhehi makou no na! olai i na manawa ioihi i halu, he oi aku ka iuku nui ia ana o na ola o kanaka a me nt» j mea iike e ae mainua o keiu. ( Ma ka Paiapaia Hemoieie, ua haiia mai | e ka Peni a Soioiuona : ,l O na mea mu]uun, | oia na mea e hiki aiai ana ; o na tnea i ha-' « ' ! nnia, oia na mea e hanaia umhope aku uei:' aoHe mea hou mal.ilo iho o ka h.** 1 mea e! maopopo ai ia kakou aoie i iike keia oiai lu- ! ku hope mai nei me na olai mamua. noinil.i' ke lawe mai nei mokou m:\iulo iho i wahi moolelo pokole no na oini o ka wa kahiko i: hnia. O na oiui i ike pono ta i k* wa kahiko,; ua haiia © Paiine ( Piiny) maioko o kana Buke Mooleio. Hookahi ana i ike ai ma Asia uuku. ihula i p.u ai he umikumamakoiu mau ( kulanakauhaie i k i mouiia e ka honua iioko o U po hooUhi, a he haneri tausani kanaka j oa manao ta ua pou i ka make. | ' O ke olni ikaika hookahi, ua hoikeia eiaj oia ke oiai i hoohakui iho i ka manawa a j ' Lueia 4iafcusa a me Sextera luiio e haoa j ani ma ka laun hana iioko o k» paleua aioa j Komn oia o Mutina. Ua oieio oia, eiua maa i mauna i Uoonuueuein e ke olai ikaika ioa, a j ua opiopi na maum me he mea la ua heie e! > pili na piko, a i ka hoi hopo aua aku, he | ! hilulu ku kupanaha me he ieo uwo la. Ma'

keīa oi#i, ua nui na kaianakauhale ipau i ka hoohaoeeia, aoiu holoholooa a (ka ma' ia wah», u* pau i ka mike ! ka wa hoi e ; noho alii ana o Tangaaa ( Tn»gan ) ua iuko 'ia ke kulaoakaohaie o Anetioka me wahi oei o ka aina e piii ana. e ke obi; a ekolo hanen makahiki paha mahopeiho. oia ka wa e nobo alii «n«i o iu-«itim«sa, um luku hou ia me ka pau i iia make o ke kaoaha . Uu.iam kanaka. Mahope )bo, he kanaono > paha maknhiki, o keU kukirc»lrauba!e popiiiLia no. ua auhulihia bou o ke me ka paa i ka make o kanaono tausani kaoaka. i ka makahiki 1182, o na hapa nui o oa ; kulanakauhale o Suria n me ke aupuni o (e--rusalema, ua pau no i ka hoohmloia e ia (u* ku hookahi ana ; a i 1594. ua hoakaka kekahi mau kaOaka kakau Itaiia, be olai ma Puteoli nana i hoomimiki aku i ke kai a ha-| . la elua haneri twt|eī mai kahi mau aku o ke - kai. j 0 keknhi mau olai weliweli loa i hooiw-; ! ueue iho ma Cai<tbaria i kn 1635, ua ho»ke; mai o Makua Kasehe, (Kircher). E hele ana oia ma keia wahi o ltalia,n he ike ka oia no keia luku weliweli. Ua kiolaohi* j ia oia ma o a maanei iloko o na la elua, ma . k<l*fepo, a i kekahi wa, uahl\ciole iaia keku ' iluna, a nolaila ua paa oia i m lalalaau. Ua > mwnao oia e hoomau aku i kana hele aua a ; hiki i Eupaemia, he wahi ia e waiho kokej mai ana. I ke au nna aku o kona mau ma- \ ka i ua kulanaknuhaie la, he ao eleele welī-1 weli kana i ike aku me he mea la e kau po-l no aua mnluna iho o ū»"wahi. L kona kakali ana a pau ne kela no eleele, nana aku ia i ke kulanakauhnle. ua poholo okoa loa ia ilaio; a ina kona wahi. he loko eleele uai hauna ke lana ana. Oia iho la ka hopenn \ inoinoo keia olai ma knpakai o kela wahi o| ieiliu, a mai kahi mamao nku o eiua hanerM| inile, e ikeia ai na apana poino o na kularia- j kauhale a me na kauhnle, u.t pau loa i ka j hiolo. ! 1 ka makahiki 1693, mahope iho o na olai | ana he nui, hookahi olai ikaik.i i hoohakui j ihn ma ka Ia 11 o lanuari, a ua ulupa ihoj la i ke kulanakauhale holookoa o Catania, a | n»e 19,000 kanaka o ka mokupuni o Sikili. i A o ka naueue a me ka haalulu ana, ua ikej ia e Gereina»ia, Farani a me Enelani hoi. He kanaiima kumnmalm man knona n oi: aku a emi mai paha i pau i ka pilikia i keia j ol.ii. A o ka huinn o k»» poe i make ma ka i manao ana, ua kokoke paha e hiki aku i ka hooknhi haneri tausani. O ke olai hoi n»a lameka, i ka makahiki 1692, oia kekahi olai ī oi o ka weli\^li; ua j oku ae ka aina ilunn, u hni iiku la me he j hai ana la a na nalu o k'? kai. Heinau ha-' neri mawae i hooaia, a ike u ehamama' ana, a hoihoi hou ia ae ; akn, he nui loa nae! na kanaka i ale pu ia e keia mau inawae ; 1 n o kekahi, mahope o ke kanu ola ia ana'ku,! hapai hou fa ae la iluna, me he olaola ana j la n ka wai kahe. Ma ka a0,>.0 akau o ka ] mokuouni nonn hoi nn mnhinaai i hikiakuiia I eka i ke tausani maluna ae, ua pau loa i ka i moni ia, a he mnanawai iho l\ ma kona wa-| hi. He mau hnnen tausnni na tona laau ii lawe ia mai i kai mni na mauna inai, e halana ana mnluna o ka ili o ka honua. Ua hoomaka na olai ma Sikili a me na 1 Cal.ibaria elua, ma ka la 5 o Feb. 1783, a ua hoomau aku ke olai ana n hala na inalama elimn, me na hoopoino he nui wale. Ua koho o Haku Uilama Hnmilatona, o na make ma keia mau olai, he knnaha tausani kanaka. O na maunn nui, ua hoonahaia, a he mnu apana oia kai lawe ia nku ma na! nwawa. Ma kekahi wahi kokoke i ke ku-J Innakauhnle o Lnureno, e waiho ana eloa! mau aina ma ke awnwa pniahalaha, a ua j hapaūa a kiola ia aku i eiua inile ke kaawale, me na laau oliva e ulu nna. He wahi oina, oia kuhi e ku ana kekahi j na-io o ke kulanakauhale o Polisetona, ua j hooneeii ma keknhi oawawa, he hapalua! mile ke kaawale tiku inui knna wahi i ku mua ai, me na hale a ine na kanaka no keia hapaiia anu. } Ma Caltiberia luna, e ku ann he puu i ko-l knke i eha hnneri kapuni ke kiekie, ua olelo in, ua hupaiia ua puu la a ku tna ka aina| kula, he eha mile ke knawule mni kahi mua! aku ana i ku ai. ~ ! 0 ke ulai nui o ka mak.ihiki 1755, ua pa- i hola aku ia maluua u ka aiua nona na mile kuea eha miliona. Un holu aku no hoi inaluna o ka_hapa nui o Eumpa, Aferika a ine Amerika. O ke kulnnakauhale o Lisebona, | ua hoohioloia e ia me kekahi hapa o| na kulnnakauhale o A!egeir& a me kekahi | ; mau kulanakauhale e ne, ine ka nui no hoi j o na ola kiuo i pau i ka lukuia. j ; Ma ka moana, ua hakui ikaika loa iho 1 ; keia olni. O ka inoku o Kapena Kaiaka, e holo aim ma ka Latitu Aknu 36° 24 4 ua! luaieleia a ku-ku me he mea la ua ili inalu-i ! na o na pohaku, pela i hemo wale mai ai na ! hookui ana o na pnpa moku. a olepe waleia I ke panana. O kekahi moku e aku hoi, hei 40 leger.\ ma ke komohana ako o Sana V«-j : neceua.ua hooluliiuli-ikaika loa ia e keia : olai hookahi, a iele w«le mai oa heieuma i | hoopaaia ni; a o na kanaka hoi, ua kiolaia I aku. be hookahi kapuai iue ka hapa mai ka papahele aku. He lehulehu m moku i hoo-1 luliluliia e like me keia. 1 ka makahiki 1812, o ke kulanakauhale ) o Caracasa ma Amenka Hema, me kekahi 1" mau kauhule e ae, maluna aku paha o ke | kanakolu, me na hale e ku inai ana ma ka- | hi kokoke, a hala ako i ka ekola hanen mile | kuea, oa pau loa i ka hoohuliia iluna, iloko | o ka wa pokole l«n, i hookahi minuu l , a he J 80,000 ka nui o na kanawa ī pau i ka make. i a he nui ka poe i hoehaia. Ua hoomao aku j no ka naue |»»iw:pine ana o ke olai no n« | maiauia he lehulehu ; o kekahi ua ikaika loa, a nui na mauna i wawuhiia: a he pine-

pine oae ka biki «na mawaeoa o na mmule ' elima no kekahi mau U he nui. He mea kopaoaha ka ike ana aka i oa hopena o keia iuku nui tna ka maoao o k<ioaka, e like n:e ke alakai aoa a ka maoao mihi a makau. Uahope tho ona h eloa o ka hiki ana mai o ka hoopai a kela oiai ma ma Canca&», elua mau taosani kanaka i . mar«, he poe lakou e ooho hoikaa wale ana mamua, me ka koohoi hemolele ole ia. Nui wale hoi oa piii makamaka iUhune i haalele waleia, ua imiia aku, a hoihoiia i ka lakou : mao makamaka waiwai; pela no boi na keiki i haalele waieia e ko lakou mau oiakua, ua imiia a hoihoiia e lakou ; a o ka poe ai- ; hoe, ua hoopooopooo no no na mea i aihue ia. a oa hoopau wale ia na hoopii K*raima ; a o ka poe i huna i ko lakou mau Karaima ' j kahiko, ua ahewa wale ia lakou iho ; pela ! hni ka poe pepehi kanaka ; a o kekahi poe | 1 hoi, holo hou lokou a hana i na hewa a me < . na Kanima kiekie. |