Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 12, 23 March 1867 — Page 3
| This text was transcribed by: | Marissa Meyer |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ke kuokoa, Honolulu, Maraki 23, 1867
Na hoku lele.- i keia mau po aku nei i hala, ua ike ia aku e na maka kanaka kekahi mau hoku lele ma na aouli o ka lani, e oilili ana ma o a maanei o ka lani. O kekahi oia mau hoku, ua a@ai loa ma ka ike aku.
HE HOIKEIKE KII NUI- ma ka ponei, ua haawi ae ke kumukuia J.R. Kini o kehe@na, he hoikeike kii nui ma ka hale keaka mua, a o na loaa a pau oia po, ua lono mai makoa, e hoolio ia ana no ke kaai ana i m@diana no ka hale kula o kehehuoa.
KA POE PUHI OHE- I ka mahina o ka po P@a @o nei, i ka wa e hoomimi mai ana kona aa ana, aia hoi, lohe ia aku la ka poe paha ehe o ke kulanakauhale nei, e hele ana a e puhi ana ma na alanui me ka lakou mau mea kani. I ka hoolohe aku a na pepeiao, ua uleu maoli no ua poe la, o ia no oe la i ka hauohauo, "ke kani hone i ka poli o ke hoa."
KA HELU HOPE O KE ALAULA.-I keia pule makou e ike nei i ke pai ia ana o ka helu hapa loa o kahi nupepa kamalii ke Alaula, a nui ana o na keiki manao e oi ae aoa ka lawe nui ana o na keiki i keia makahiki mamua ae o ka wa i hala. Ke lohe wale nei makou, i keia pepa aku e puka mai ana, oia hoi ka helu mua o keia makahiki aku, e ike ai na keiki i ke poo hou o ko lakou wahi waa holoholo ke alaula, me ke kii o hokuao maloko mai o na hua noi, ke alaula.
EIA UA KAU MAKIKA NUI- He kau ua mea he makika i keia kau, hele a e kau aku ana ke ano ahiahi la, e hoomaka mai auanei lakou l i ka lakou la hana o ke kani nene mai i ka pepaiao. Ua ike iho no hoi makou maloko o ka nupepa a Wini, i kekahi ahiahi ka, ua noho iho elua mau kaikamahine opiopio ma ke kae o ke pakaukau, a ua poipoi laua i na makika, a hala paha ka hapalua hora, i a helu iho auanei ka hana, he 290 ka nui o na makika i make.
HE PO MAHINA KONANE- E like paha me ke kaena ana a ko Italia keiki, o kona aina hanau ka oi o na mahina konane ma ke ao nei, aka, ke ku nei ke keiki Hawaii a kahea aku ia ia e holo mai i Hawaii nei, i ike ai oia, o Hawaii ka oi o na mahina konane o ke ao nei. I ka po Sabati iho nei a me ka po Poakahi, aohe paha he keiki liilii, aohe no hoi he elemakule e hiki ke olelo ae, he maka'u ka hele ana ma ke kula o Kahua, oiai ua haawi mei ke malamalama a pau.
NA WAHINE MAHIAI O KAWAIAHAO- ma ka poakahi iho nei ko makou ike maka ana i keia anaina wahine e haele weuweu ana maloko o ka pa o Kawaiahao, malalo ae o na lau kiawe e holunape ana i ka makani. I ko makou ike ana i ko lakou nenee like ilalo, hoomanao ae la makou i na wa i hala, oiai ka wa e huliamahi ana na kane a me na wahine i ka mahiai. Mawuena o ia anaina, he mau mea no ke kulana kiekie loa, aka, na ko laua manao paha i hookokono mai ia laua e lawelawe pu me ka nui manu iho e kokolo ana
NA KULA MISIONARI KULOKO O WAIALUA, I ka la 15 o Maraki, ua helo o Rev. M. Kuaea a me Kauku kulika i Waialee, a ua loaa kekahi poe keiki i nele i ka hale kula ole kahi e hoonaauaoia ai; a ua hookumu ia he kula malaila i keia wa, malalo o ka malu o ka ekalesia la i kekahi la Sabati iho nei. Ua koho ia kekahi e noho kumu kula malaila ma ke ano ku i ka wa a loaa ke kumu mau, a mai ka ekalesia o Waialua kona ole e uku ia ai.-I ka la 16 hoi o Maraki, ua hookahi no ma ka olelo hooholo o ka ekalesia o Waialua- Ke mahalo loa nei makou i keia mau hana i hooneleia e ke Aupuni, oia no hoi o Mokuleia, Waialee a me Kahuku.
NA HANA EKALESIA MA KOOLAULOA OAHU. I ka la 17 o maraki, ua halawai na hoahanau mai kaawa a leie ma hauula e kukakuka no lakou ekalesia. Ua hui me lakou ke Komike i kohoia e ka Ahahui mokupuni e hooponopono ma ia ekalesia, oia hoi o Rev. M. Kuaea,, Rev. Z. Poli, a me Kauka Kulika. Ma ke kukaoluolu ana ua hooholoia e mahele ia ekalesia a lilo i elua. Mai laie a punaluu, o ka ekalesia o hauula ia. A o kaaawa a me kahana, a me kekahi apana uuku o Punaluu, o ka ekalesia o kahana ia.
Ua kahea koke ka ekalesia hou o Hauula ia H. Kauohilo, e hele mai e hoao i ka oihana Kahu Ekalesia iwaena o lakou. A e haawi ana lakou ia ia he $150.00 i ka makahiki, me ka hoomakaukau i hale nona.
I ka la 18 o Maraki hiki aku ke komike ma kahana a ua halawai nui mai na hoahanau olaila. Ua hooia lakou i ko lakou kahea mua ana ia E. Kekoa i ka kahu no lakou, me ka haawi ana ia ia he $150.00 i ka makahiki; eia nae, i ka makahiki mua e haawi ana lakou he $100.oo wale no a e hoomakaukau ana he hale noho.
No ka ike ana i ka oiaio o keia mau hana, ua ae ke komike e hookahuna keke ia kekoa , a ia awakea no ka hana ana. Ia Kulika ka Haiae, ia kuaea ka pule koolaa, ia Poli ka Lima Aloha, ia Kulika ke ao ana i ke kahuna, a ia Kuaea ke ao ana i ka ekalesia. Mahope o ka hookahuna ana, ua malamaia ka ahaaina a ka Haku.
I ka pau ana o ka hana, e hoomakaukau ana e paina, hiki mai kekahi mai Waikane e i ana, ua wela ko Poli hale i ke ahi. Me ke kaumaha no keia pilikia i loohia ai kekahi o ke komite, a me ka oholi no na hana ekalesia i hana ia, ua hoi liilii ke komike i ko lakou mau home. L.H.K.
HE MAU MAKANA- Ua loaa mai nei i ko kakou Moiwahine Emma Kaleleonalani, he mau kii o kona mau hiohiona mai Parisa Mai. na ke kanikela Hawaii e noho la ma ko laila alo alii i hoouna mai.
HALE LOLE PIPI O AILUENE- Ua lohe makou i keia mau ia aku nei, ua kuai aku o A@ne H. Boyd i kona hale kuai pipi a me kona hale lole pipi a me kona hale lole pipi ma kula o Kahua ia A. Asegut ma, a ua pauloa kona kuleana i loko o ia oihana.
HALE KUAI UA PAA- i keia pule makou i ike iho nei, ua hoopau ia ka hale kuai lole o Apai pake, e ku nei ma alanui Nuuanu. Ua pani paa kona mau puka, a ua pau ke kuai ana o na lole.
Maui
LEA KI PAHOLO!- ke poloai mai nei o J. A. Kaopaiula o Lahaina, i ka hialaai o na keiki o ka malu ulu o lele ka huli kohana mawaho aku o ko lakou mau kai.
Ma Lahaina no he moku okohola e ku ana, a mailuna mai o ia moku ua holo mai ka malamamoku a me kekahi mau luina i ka ukuhi wai, a i ka hiki ana iuka pa kiaha nui, a mahope iho e hakaka nui iho ana ua poe la me ka haole Farani o Lahaina, a ua eha loa ia.
HE PAAHAO UA LAWE IA MAI maluna o ke Kate Lee i ka Poakolu iho nei, mai Lahaina mai, i ka holo ana mai kona pae ana i ka aina. Ua hoi hou ke moku i Lahaina a i ke ahiahi Poaha ka holo ana mai.
Hawaii
HAI KA WILIKO O KAIWIKI- Ua loaa mai ia makoa kekahi palapala mai a J.A. Koakanu mai o Hilo, e hai ana no ka hai ana o ka wiliko o Kaiwiki a me ka hoopau ana o Assegut i kona mahele iloko o na mahiko.
KAHULI KA WAA A PAKELE KE OLA.- Maka la 4 o keia malama, ua holo kekahi kanaka o Manoa kona inoa, i ka lawaia mawaho ae o Opihikao, Puna. I kona holo ana a ma kahi ana i manao ai e lawaia, kuu ka poaku hekau, aka, e popoi iho ana ka nalu, a lumilumi ia aku la ua wahi kanaka nei a me ka waa, a pae ana i ka paala. Eia kahi mea apiki, wahi a J. Kaipoleimanu, o ka hoouku ia ana o kahi kanaka i holoai i ka lawaia, e ka mea nona ka waa, oiai hoi, ua imi pono wale mai no hoi kela i koiala ola, a pomaikai ka pae ola ana.
UALA NUI.- Aia ma ka la 28 o Feb., i naue ae nei, ko kakou hoolauna ana ma keia mau hua e kau ae la maluna. Oia hoi kela "Uala nui." A eia iho malalo nei ka nui o kona kaumaha, a kakou e kamailio ai. O ka nui o na pana 25 ma ke kau ana.
O ka mea nana kela uala, o kekahio, no keahua, Hamakua, Hawaii. Aole no kuu manao ua nele ko kakou mau mokupuni ia mea, aka, i mea e akaka'i ko ke Akua lokomaikai i kona haawi ana mai ia kakou ke hana. G. W. Kauapohinaomololani.
Malanahae, Hamakua-Waena March 5, 1867.
HELE PAU AHI.- Ma ka po o ka la 9 o Malaki nei, ua wela kekahi hale o'u i ke ahi, a ua hoomalamalama ia ke awawa holo okoa o Waipio ma ua po la, a he mea hou no ia ma Waipio nei. Ke kumu o ka wela ana, he ahi kupa pipi na kuu mau keiki, aole nae i ike ia kahi o ke ahi o ka a ana aku, ma ka nana ana, ua komo aku ke ahi malalo o ke kapuahi, a loaa ka lauhala o ka hale, a malaila ka a ana. Ma ka hora 10 me ka hapalua o ka po keia pau ana, oia no hoi ka po Poaono.
Ua hooholo na hoahanau i ka uka o Rev. S. Kukahekahe, he $150.00 no ka makahiki. Me ka mahalo. G.W.D. Halemanu.
KA ONA MA KA APANA O KAHULUI- i ka Poalima o kilauea i haalele ai ia kailua nei, o ka pule iaui kohai ae nei. Ua nui ka onama ua la la, o na kane, na wahine, a me na keiki, Lunaapana, a me na hoahanau. O kahi i hoomaka ia ai keia hana pegana, ma ka hale o Kimo, he hoahanau oia, a me kekahi mau hale o Kimo, he hoahanau oia, a ma ka hale o Keaka, he lunanaapana oia, a me kekahi mau hale e ae ma keia apana.
O na wai ona i hana ia, uala, maia, ko, a pela aku, nana iho no hoi oe i ka poe i hele a pulu i ka ua kiwao pakake ua mea he namu haole , "a penei no ia (you go, me go, yes.) Aole no hoi i ku ka puu no kela mau hua namu, iho hou ae ana no he olelo e. "a penei no ia: o kena waiapo me nei lawakua, e hii ma ka paia o ka hae e ai lehua, o keia mau olelo nae, aole maopopo ia'u, aka he mea pono no'u e hoike hookamani ole ae. A ma ua la ona la, he nui ka hula: penei kekuhi mau lalani mele.
Heaha la oe maanei
Ma kuu aoao Pelekane.
J. Kauhaipu.
Puaa, Kona, Akau, Feb. 27, 1867
He mau mnao kokua i kekumu manao O.H. Kulika.
E kA LUNAHOOPNONOPONO E; Aloha Oe ma kuu heluhelu ana i ka Helu 7 o ka kakou nupepa kuokoa, a ike iho la au i ka noiau i haku ia e kela wahi lolo noonoo, nona hoi ka inoa e kau ae la maluna, i ka pili pono o na mea i haku ia , i kona kumu manao no na Kula.
Eia hoi ko'u nanao naoli: EIa ma Wailuku nei ke hele wale nei kekahi hapa o na keiki me ke kula ole ia; a o ka huina i ke 50 a keu; a o kekahi hapa o lakou, aia malalo o ka hana a na haole mahiko o na Waieha nei; he poe keiki no lakou na makahiki he umi a keu, a emi iho no hoi.
Eia ke kumu o ka helke ole ana o keia poe keiki i ke kula, no ka aua o na makua i ka hele i ke kola Katoloka, o "alakai bewa ia ka." wahi a lakou; nolaila, kupu ka manao o na keiki e hele i ka hana a ka haole iloaa kahi hapawalu inuri i ka hale o na pake. Ioa paha he poe makua heluhelu nupepa kuokoa ka nui o lakou nei, ina paha ua ike i na wehewehe kuonoono a ke keiki o Waialua, e pili ana i na kula o ko lakou mau apana. a loaa ia hoi ke kumu hoohalike, a kokulu kuokoa i kula puala no ka lakou poe keiki, no ka mea, o keia poe keiki i oleloa maluna, ua kupono ia i ka hale kula hookhi hoi ae i ke ano o ka noho ana, a me na kulana o na keiki o ia mau wai.
Eia keia mea kupanaha e ike ia nei maanei i loko o na kula, mai ka wa i hookohuia ai o C. H. Lewers (Lui) i Lunakula, a hiki i ka la a keia maka-ila e uleu nei ma keia pepa, aole no i ike ia ke komo ana o kona koo iloko o na hale kula e naua ai, a e makaikai ai la hoi i ke ano o ke ao ana a na kumnu. i ka nana aku he mau kumu puhi baka no hoi kekahioia hoi na kumu o ka aoao Katakolika. Ke ninau nei au, "o ke aha iho la la ka pono a keia poe i waiho ia aku ai keia hana nui ia lakou?" O ka lakou hana no ke ao aku i na keiki o Hawaii nei ma ka hoopono a me ka hoopololei ana, i lilo lakou i poe makua no na lahui mahope aku.
Ke kahea leo nui aku nei hoi au i na wahi a ne , e ala ae oukou e like me Waialua i Oahu a me Kohala, i Hawaii o Keawe, a ma na wahi e aeno hoi i like pu me ia. Mai hoohalike hoi oukou me ko Wailuku nei poe makua i ka makaala ole i ka lakou mau keiki ma ka hoonaauao ana a me na hana maikai. I ka nana aku no hoi i ke ano o na makua o keia wahi, aia lakou malalo o a molowa a me ka nanea wale iho no; aohe lana o ka manao iloko o lakou e kukulu ae kula kuokoa no ka lakou mau keiki, no laila, hui ae la ka palaka o na makua me ka Lunakula- hui uku a hui mai, hui kalo i ka nawao; aole aku hoi mai, hui kalo i ka nawao; aole aku hoi o Fatuhiva i kahi e ke neenee mai nei nae a me ka halalo ana iho, eia no maanei ka nui o ka poe ike a me ka poe naauao, a eia no hoi maanei ka mea kaulana loa o keia Aupuni Hawaii, oia hoi o J. W. H. Kauwahi a me lakou nei ae he nui wle e nonoho mai nei, aka aole nae he ulu nui mai ko lakou manao e hapai like ae i keia ana, o ke kukulu like i au kula puala, no ka mea, ma ia alanui hookahi no i loaa ai ia mea he naauao nui, a ulu ae la ia kiekie, a kaulana loa ae la hoi ma ke Aupuni Hawaii nei, aka, aia nae o ua o lakou nei i ka imi laau lapaau. A me he mea la, e lilo ana paha lakou i poe Kahuna Lapaau ma keia hope aku. He hana maikai no ia, aka, aole nae o ia ka mea i kiekie ai ke poo o Hawaii nei iluna, a i kaulana ai hoi ma na AUpuni a pau o ka honua, a i lilo ai hoi i Aupuni kuokoa, aka, o na kula wale no. O kekhi hana no hoi a ua mea kaulana la, he kula ao loio. Ke ninau nei hoi au. "Pehea la hoi e akamai ai kana mau haumana i ka loio, ke ole e hoonaauao mua iloko o na kula puala?" O ka oihana loio, aole no i oi ae kona kaulana e like me ke ao ana i na mea helu, palapala aina, kakaulima a me ka heluhelu, no ka mea, aia a loaa keia ike i na keiki, alaila, pili mai na ike e ae a pau; a ina pela, o ka maka mua e hoala'ole ia nei o na kula pualu? A ma keia mea i lana mai ai ko'u manao no ke kumu manao maikai o keiki kamaeu o Waialua.
Eia hoi kekahi; ua olelo ia no hoi maloko o ka baibala, "e hoolohe na keiki i ke ao ana a ka makua." Pela ka olelo ana a ke kanaka naauao maloko o ka Baibala, a i ko Wailuku nei poe keiki ka hoi ka ao ole ia e ko lakou mau makua naauao o Wailuku nei, ke pee nei lakou malalo o ka hoopilimeai a me ka hookananuha okoa iho no. I ka nana aku no hoi, aia lakou nei malalo o ka molowa, aka, mamuli paha e pane mi ana kekahi ia'u, me ka olelo ana mai, "No ke uha no la hoi kou mea i kukulu ole ai i kula puala nau?" Ke pane aku nei au ia mea i ninau ia, aole no e hiki i ka lima hookahi ke hana i na hana he nui wale i ka manawa hookahi. Ma keia mau mea he nui wale i olelo ia maluna ae nei, he pono i na me a pau ke nana iho ia ka pono a me pono ole o keia kukulu manao ana. Ua lawa keia.
Iosia.
Wailuku, Maui, Feb. 26, 1867.
Kaawe ia ia iho.
Ma ka po o ka la 5 o keia malama, i ka wa o na kukuna o ka la i haalele mai ai i kona malamalama maluna o ko ili Honua, a kokolo mai la ke anu o ka makani anu, he kiu. Ia wa i hoomaka iho ai kekahi kanaka e lawe i kona ola, ma ka malamalama ana ae o ka la 6, ike ia aku la e paialewa ia mai ana e ka makani he kiu, @o ku- e mua aku oia i kona uhane i ke aumoe paha oia po. O ka inoa o keia kanaka, oia hoi o kealakai, he kuke no oia na Paul Isenpurg, o Lihue. He hoahanau oia no ka ekalesia o Lihue. O ko ka Haku manao no paha ia ia ia, a i ole ia, nona iho no, a he aloha wahine paha, e kuhi ana paha he waiwai loaa hou aku i ke kauai ia.
Nolaila e o'u mau makamaka mai hoohalike me keia hoa o kakou ka hoomaunauna i kona ola. Ua waiho iho oia i kana wahine, a me kana mau keiki ekolu. Nolaila, me ka mea i hooneleia ke kane ole, a me na keiki i hooneleia i ko makou aloha nuo loa. L.K. Kalaiopuna.
Wailua-kai, Kauai, Marai 6, 1867.
Kumumanao o ka ekalesia o Waikane i heluheluia imua o ka Aha Euanelio o Oahu.
[Ua olelo mai ka Luna Kula Nui ia makou ua ae ia no na kumu kula e himeni, ma ka hoopau ana o na kula. He wahi pono no keia; aka, ua minamina makou no ka ae ole ia o na kumu a pau i ike i ka pa-ko-li, a ao i keia ike e like me ko lakou ao ana i na ike e ae. luna hooponopono.]
He naauao anei ka papa aku, a he hana hoilihune, a he hana no hoi e hoonele mai ana i ke kanaka i na pomaikai a pau o keia honua mai loko mai o ko'u i ke kumu nui o kei papa ia ana o ka himeni e ka Papa Hoonaauao, a i ole ia e ke Kahukula Nui paha, aohe maka ao na kumu iloko o na hora kula a ke Aupuni i ae ai; he alalai no ia e keakea mai ana i na haipule aiaio a pau loa o ka aoao Eunelio o Iesu Kristo, i ole ai lakou e himeni leo nui ae i ka inoa o Iehora ko lakou Akua iloko o ko lakou mau luakini hoano ma nei hope aku, oiai ua paniia ka ipuka e loaa ole ai keia ike i na hanauna hou e hiki mai ana.
A he aha la ke kumnu o kei hookapu ia ana o ka himeni? No ka ilihune anei o ke Aupuni? No ka pilikia anei o ka himeni anei ke kumu ia i emi ino ai na kanaka o Honolulu, a oi loa aku na haole? He ike waiwai ole anei keia?
Aole au i ike i ko lakou manao, aka hoi, ke manao mopopo nei nae au- o keia mea i ka himeni, o ke ekahi ike nani loa no ia, he ike hohauoli, he ike hoolealea i na manao kanaka , he ike ilihune ole o ke Aupuni, he ike pilikia ole o ka lehulehu, he ike emi ole o ka lahuikanaka, he ike waiwai no ke kino, a he ike kaulana loa no hoi ka himeni mai kinohi mai o ke ao holookoa nei a hiki i keia la, iwaena pomoi aku o na anela o ke Aupuni Lani, a i na Kaula hoi a me na haipule o na kau i hala, mai na Aupuni nui Kristiano a hiki i na aupuni liilii, e like me Hawaii nei; a, ia oe nae e Hawaii la, papa ia ana ka himeni i nei mau la; aohe e ao ia iloko o na hora kula. He nana aku no a aole e loaa ka lua, ka like me oe, ma na Aupuni naauao, o oe wale no ka oioi o Maui Hikina, iloko o ka Moana Pakipika nei.
A o keia papa ia ana o ka himeni iloko o ke aupuni malamalama he hookapu ana like loa ia me na aupuni naaupo iloko o ka noho ana ana pegana. A hea la ka hope o keia hana ana? He aha la, aole au i ike no oe i ke kumu a me ka hope o kau hana, oiai aole oe he kanaka naaupo, e ike ole ai la i ka kaoiwi mea o ka hana ana.
E na hoa a me na makamaka aloha o keia Aha, ma kuu manao a me kuu noonoo nui ana i keia haawina a ka Ekalesia o Waikane, me hemea la, he elua mau pomaikai nui e loaa mai ana i ke kanaka mai loko mai o keia ike i hookapu ia e na Poo Aupuni o ka Oihana Hoonaauao.
1. He waiwai nui keia ike no ke kino. O ka ike a me makaukau loa ana o ke kanaka i ka himeni, he like loa no ia me ka ike ana o kahi kanaka e ae i ke Ana Aina, ke Ao Hoku, ke kumu o ka Hooholomoku ma na mea helu, ke kakau Buke ana, ke Kalepa Waiwai ana, ke ao Kanawai ana, ke ao ana i ka olelo Beritania, a me ke ao ana hoi i ka Baibala no ka Oihana Kahunapule, a me na buke o kela ano, a pela wale aku.
Aia a loaa i ke kanaka kekahi o keia mau ike, alaila, o kona waiwai paa no ia, waiwai nui loa, waiwai hanohano, waiwai hiki i ke kuaaina naauoa, waiwai hiki i ke kuaaina naauao, ke paio pu me ke lii elemakule naaupo, ma ke Alo Alii o kona Aupuni; waiwai hiki ole i ka inu a me ka popo; waiwai hiki ole hoi i ka aihue ia mai; waiwai pau ole hoi i ka aihue ia mai; waiwai pau ole ike ahi a me na mea like; waiwai pau ole i ke ahi a me na mea like' waiwai hemo ole i na waikahe, a pela aku. Akahoi, hookahi wale iho no kumu nui e pau ai, a e kaawale ai keia mau pono mai ke kanaka aku, oia hoi ka make; aia a make, a laila, pau ae la , aku, koe mai no nae kana mau hana maikai i hana ai, a me ke kaulana ana hoi o kona inoa, ia hanauna aku a ia hanauna aku; aohe paha ia e make ikia hiki wale i ke kahuli ana o ka honua holookoa.
A e like me ka nui a me ka lehulehu wale o na pomaikai e loaa mai ana i ke kanaka mai loko mai o kekahi mau ike i hoike ia a, pela no hoi ka nui a me ka lehulehu wale o na pomaikai e loaa mai ana i ke kanaka lea i ka himeni mai loko mai o keia ike i papa ia, a i hookapu ia hoi e na Poo Aupuni o ka Oihana Hoonaauao, a i ole 'ia, e ke Kahukula Nui wale no paha, mamuli o kona manao Hoole Euanelio, aohe make ao na kumu kula iloko o a hora kula a ke Aupuni i ae ai, e like me ke ao ana i na palapala e ae.
E nana aku i kekahi Aha Himeoni kaulana i hiki mai i Hawaii nei i ka makahiki 1859 paha, i kapaia mai e kanaka, "He Aha Himeni Hookani Bele," ma Honolulu nei, a ma Lahaina no hoi i kekahi manawa, a ua loaa ia lakou he mau tau@ani dala i ka la hookahi, ami loko mai e keia ike wale no i ao ia e lakou- "o ka himeni hoi i papa ia ma Hawaii nei i keia manawa." A pela no hoi kekahi wahine kaulana no ka lea i ka himeni, oia hoi o Mrs. Schultze Anna Bihopa, i kekeahi mau Poaono i hana ia ma ka Hale Hookolokolo, a ma Kaumakapili nei no hoi, a ua loaa ia ia he mau tausani dala ma muli o keia hana wale no o ka himeni ana.
A ia paha he waiwai io ka ike ana o ke kanaka i ka himeni nona iho, e like me ka waiwai ana o ke kanaka i kekahi mau ike e ae, i hookahi no po huki ka eke, alaila, ke ninau aku nei au i na hoo hanohano o keia ahahui Euanelio, a i ole ia, ia Hawaii hoookoa paha.
He aha naauao anei ka pepa ia ana o nei ike e waiwai nui ai ke kanaka ka pohookahi i ka la hookahi paha? Ke pane aku nei au, Aole. Aole loa, aka hoi, he kela loa aku ia a ka hana naaupo; a o ka poe a mau poe paha no lakou ka papa ana i keia kumu nui e pono ai ka aina, ua oi loa aku ka naauao o ka poe i papa ia mamua o lakou kanaka i ka himeni nona iho, e like me ka waiwai ana o ke kanaka i kekahi mau ike e ae, i hookahi no po huki ka eke, alaila, ke ninau aku nei au i na Hoa Hanohano o keia Ahahui Euaneho, a i ole ia, ia Hawaii holookoa paha.
He hana naauao anei ka papa ia ana o nei ike e waiwai nui ai ke kanaka i ka po hookahi a i ka la hookahi paha? Ke pane aku nei au, Aole. Aole loa, aka hoi, he kela loa aku ia a ka hana naaupo; a o ka poe a mau poe paha no lakou ka papa ana i keia kumu nui e pomo ai ka aina, ua oi loa aku ka naauao o ka poe i papa ia mamua o lakou, no ka mea, aohe o lakou mea i papa ai mai loko mai o keia ike pookela o ka himeni; a he manao wale iho no ko'u, he wahi @e paha keia e hookahuli ai i ka Oihana Misionari ma keia Aupuni o Hawaii nei.
Aka hoi, e hiolo anei ka oiaio o ke Akua i ko lakou hoomaloka? wahi a paulo. ka pane aku nei au; Aole? Aole loa, o ka lakou mau hana hokake no ke haueka ana, aka hoi, o ka oiaio o ke Akua, aole no ia e hiolo iki ana, mai keia la aku a hiki i ka manawa palena ole.
2. O ka himeni, he ike maikai ia e hoohauoli ana i na manao o ka haipule, a e hoonaniia ai hoi ka inoa o iehova ko kakou haku, ma na luakini hoomana, ma ka waha o na makua a me na keiki pu.
Ua maa no na kaula a me na haipule oiaio o na kau i hala, i ka malama pinepine ana i keia ike; aohe o lakou manao iki he ike pono ole keia e hana mau ia, aka, ua malama no lakou ma na luakini, a ma na wahi hoi a lakou i manao ai e halawai pu, a e himeni aku i ka inoa o Iehova ko kakou Akua.
E nana aku i ka Davida mau Halelu, a me na mele ana no ka uhane, he kinikini wale, a pela ana no ka uhane, he kinikini wale, a pela no hoi ka paule laua o Sila, i ke kau o ko laua paa pio ana maloko o kekahi halepaahao nui; a i ke numoe, haipule laua me ka himeni pu ana, aia hoi, pau loa ae la na paahao i ka hemohemo, aohe o lakou mea hookahi e paa ana i ka hao.Ea! Nani ke kupaianaha a me ka lua ole o na pomaikai e loaa mai ana i ke kanaka i hoopaa pio ia, mai loko mai ana o keia ike i paapaia o ka himeni ana, aka hoi, aole i manao na haipule i keia mea, a he mea ia no lakou e pakele 'ai ke hoopilikia ia aku, a ua hana no lakou i keia mea, i mea e hoonani aku ai i ka inoa o Iehova ko lakou Akua maloko iho o ka lakou naau.
A ma pela, alaila, e nana iki kakou i ko ke Akua manao ma kekahi mau pauku o ka Palapala Hemolele e pili ana i keia mau ike i papa ia:
Mat. 21:16 hapa hope- Ua hoomakaukau oe i ka hoolea, mai loko mai o na waha kamalii a me na keiki omo waiu.
Hal. s: 2 hapa mua- No loko mai o ka waha o na keiki hou a me na mea omo, i hoomakaukau ai oe no ka hoolea ana i kou poe enemi.
Epeso 5: 19- E olelo ana kekahi i kekahi i na halelu, i na himeni a me na mele no ka uhame, e hoolea ana, a e hookani ana hoi i ka inoa o ka Haku iloko o ko oukou naau.
Kolosa 3:16- A e noho lako mai ka olelo a Kristo iloko o oukou, me ka naauao loa, e ao ana, a e hoonaauao ana hou kekahi i kekahi, i na halelu a me na himeni, a me na mele no ka uhane, e oli ana i ka inoa o ka Haku me ka maikai, iloko o ko oukou naau.
A ina paha pela ko ke Akua manao, ua hoomakaukau ia ka hoolea ana ma ka waha o kamalii, o ke ao ana a me ka hoonaauao ana i na halelu, a me na himeni hoi, a me na mele ana no ka uhane, alaila, he mea pono anei i na Poo Aupuni ke papa a ke paku aku i ko ke Akua mau manao paa? Ke paua aku nei au. Aohe pono; a ina aohe pono. alaila. e ao ia no ka himeni iloko o na hora kula ma keia hope aku. Z.P.
HANAU
Ian 28, ma kalepolepo holo hanau o Kaipoleimanu k. Feb. 16, ma kuikuiula Kipahulu hanau o kahuila k.
MAKE
Mar.16, ma Mana Honolulu make o Kukahi k.
Ian. 16, ma Lalewai Oahu Make o Pokekanalo w.
Mar. 7, ma Laiemal@ Oahu make o Kakelaka K.
Mar.18. Malaila no make o Kailekani K.
MAKEMAKEIA NA IWI!
E UKU NO KA MEA NONA KA INOA MALALO NEI $7.00 NO KE T@A HOOKAHI O NA IWI HOLOHOLONA A E LAWE MAI MA KA WAPO O HOP@.
277-3M KALE OLELOA (H. HACKFELD)
$5.00 MAKANA!
HE LIO HULU IOLE, HE KIKO K@K@ MA KA @ A HE KEOKEO HOI NA WAWAE MUA, UA NALOWALE MAI KE KULA O KEKEIE AKA MA KANEOHE. E UKU IA KA MAKANA I HAIIA MALUNA I KA MEA A MAU MEA PAHA ANA E HOIHUI MAI LA H.H. PARK-KA MA KAWAIHAE, HONOLULU, A I OLE IA KAUI MA KANEOHE.
HOE@L@LA, MAR. 23, 1957 267-TF
HOOPONOPONO WAIWAI
E IKE AU A NEI NA KANAKA A PAU O KA MOKUPUNI O MAUI I A@E I KA WAIWAI O KEONI I ROSE (JOHN R@) O WAILUKU, MAUI; KE KAUOHA IA AKU NEI OUKOU E HOOKAA MAI I KO OUKOU MAU AIE UA T.W. EVERESE (T.W. EVEREST @Q.) O WAIKAPU, MAUI
J. W. AUKINA (AUSTIN),
T.C. HOIKA (H**CK)
NA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI.
277 3C
OLELO HOOLAHA>
NO KA MEA, UA HOONOHO IA MAI KA MEA NONA KA INOA MALALO NEI I LANA HOOPONOPONO NO NA WAI A PAU LOA O A. KAAN@E (K.) O KEAHIALAKA, PUNA, HAWAII, I MAKE AKU NEI. NOLAILA, KE KANAHA IA AKU NEI KA POE A PAU I AIE IA IA E HOOKAA KOKE MAI OUKOU I KO OUKOU MAU AIE A LAA PAHA UA AIE OIA I KEKAHI POE, E HEHE KOKE MAI OUKOU MAU AIE @ A @A PAHA @A AIE OIA I KEKAHI POE, E HELE KOKE MAI OUKOU I KA LANA HOOPONOPONO, MAMUA MAI O KA LA 16 O APERILA 1887 MAI KELA LA AKU. O KA POE A PAU I HELE OLA MAI MAMKUA MAI O KA MANAWA I L@IKE IA AKU LA, E NELE LOA OUKOU I KA OUKOU MEA E KOI MAI AI. E LOAA AO AU KA OUKOU MA KO ʻ U HALE NOHO PEAKALIMA.
H.B. HOOPONOPONO
WAIAKEA, HILO, MAR.11, 1867
277-4T
OLELO HOOLAHA.
UA HAALELE MAI KA ʻ U WAHINE MARE I KO MAUA WAHI MOE, A NO@, KE PAPA AKU NEI AA I KA POE MEA WAIWAI, MAI HOAIE OUKOU LA
KALAMA (W)
KA ʻ U WAHINE MARE O P@O OUKOU. AOLE ANA AU E HOOKAA I KONA AIE.
K.KAHOAA.
HAUOUO, HANA, MAUI
277 @
E HAALELE ANA KA MOKU AHI
"KILAUEA"
IA HONOLULU I KELA POAKAHI KEIA POAKAHI.
MA KA HORA 4Y PONOI, (A HIKI I KA WA E HAI HOU IA KU AI @ A E HOLO ANA I KONA, HAWAII, A ME NA AWA KU MOKU MALALO IHO NEI
LAHAINA.
KALEPOLEPO
KAWAIHAE
KAILUA
KEALAKEKUA.
MA KA HOI ANA MAI, E HAALELE ANA IA KEALAKEKUA & KILAUEA, MA KA POAKOLU.
KAWAIHAE, " " PO POAHA.
KALEPOLEPO, MA KAKAHIAKA POALIMA.
LAHAINA, " KA PO POALIMA
H. HACKFELD & CO.
27@TF NA EGIN@
HALE PAI KII!
AIA KOU HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,
Mawena o ka HALEKUAI RIPI a me ka HALEKUAI MEA Ale S. SAVIOUR ma ke Alanai papu. He emi kkoa ke kumu kuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE.)
310-1Y Mea Pai Kii.
I KA POE
MAHI PULUPULU!
E KUAI NO AU I KA PULUPULU @AILANA I KEIA MANAWA @ MANAWA A PAU MA KA UKU MAKE PONO LOA
@ E LAWE MAI MA KUA KEENA P@L@P@L@ MA@P@LA@A NEI
27 @M H.M. WINI.
KAKAU LAPAAU.
O
DR. KENNEDY (KENEDE) KONA INOA.
IAIA NO NOKA HALE KAUKA MA KE ALANUI PAPA, MAK@ IHO O KO MANUI HOTEL@ I @A LULU 248 LG.
OLELO HOOLAHA.
O A OLELO HOOLAHA A KUU WAHI na mane, oia hoi o kaa@ i hoopaka ia ma ke kuokoa o ka la @ o feberuari nei, e oiaio ana ua kipaku @ iaia me na keia a maua me ke kumu ole, a no la manawa @ @ la ai e @ @ kauhale kuai. Ma ka o@, aole au i k@paku, ua @ p@p@pine au iaia e hoi, aole mae @ Hoi. Nola la, @ @ @ ka @ mea waiwai ke puho, aole au e hookaa. Atima ka@e
Honolulu, Feb. 27, 1867
He Mea pili i ka lahui Hawaii!
aia ma na halekuai o @ke
e loaa ai na waiwai hoi o keia @ keia @ @ ke k@ kuni make pono lua.
KALEKO
KILIKA
KEOKEO
HULUHIPA,
na lole o na ano a pau,
noho lio a me na kaulawa.
Hale kuai mauka o Hale Mahoe.
Hale kuai ma Alanui Nuuanu
E hele mai e hoao i ike pono
na'u na AKE
NO KAWAIHAE.
E holo mau ana ke kuna marilda i kela awa malama. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke kapena ma ka @ ku, a i ole ia WALKER & ALLEN
na laua
Na laua ma Kawaihae, o CONWAY & Allen.
276 8m
Hale kuai!
O ka halekuai o kahi haole parani ma ke alanui maunakea, ma kai iho o lapakahoe (Liberty hall,) ua lilo iho nei i na mea nona na mea malolo nei, na mea nona ka Halekuai ma M@kahane. Aia ma loko o keia Halekuai @a lole e kela ano kuai ia aku me ke kumukuai oluolu i na makamaka a pau o kela ano keia ano.
Grunwald and Schutte
276 tf
Papa Kukama (R. Newcomb),
a me
Toma Kea (Thomas Cross)
Na mea humu buke.
Alanui Kulepa Makai o Hale Luina.
75 ly
HALEKUAI HOONANI O NA WAHINE.
KE KOI AKU NEI KE MEA NONA ka ino malalo nei i na kaikamahine a me na wahinee puni i na mea hou i h@k@ ai i ko kino, i hele wa@ lela a "no ka ma@ iluna" a ke k@l@la @ hoi, "pali ke kua mahina ke alo." E @ @ na ko'u Ha@kuai hoolako no na wahine ma ka HALEKI @ LOLE mua iho a i o PAINAPA, ma A@ papa m@a e loaa aina PAPALE a @ hou a pau, na HULU na @PINE, a me kela mea keia mea a ka manao e @u@u @ @u. @ kupa mua @ i ma kolu Ha@ a pono ai mamua o ka @lalau a@ ali ma kahi e. E hiki pinepine mai @ oia kela moku k@ moku mai keleponi mai na ano NU HO@ a p@ ka @ @ kolu ko'u mea @ kolokolo e nei ia oukou, he oleloa hookahi @ a o k@la a i @ mea h@hie mae wale.
Mrs. J. H. Black
274-1m
HALE KUAI HOU!
Ua wehe ae nei na mea nona na inoa malalo nei he Hale Kuai hoi na mo@ikahane, mawaena o ka Hale kuai @ a me ka @ale kauka o @ Kennedy ma ka Alanui Papu. O kekahi o ma na =, ia hoi o SHUTTE, ua maa no na kanawa@ ma ka Halekuai o Painapa. @ @ maloko o keia hale na apo LOLE he noi wale, e LAWA ai ka makemake o na kane a me na wahine, oiai h@ mau lele kane a he mau lole wahine maloko o keia hale. A e kuai aku ana @ maua m@na makamaka Hawaii a p@ i na mea i makemakeia Grunwald A. Schutte
271-tf
OLELO HOOLAHA
E ike aua nei na kanaka a pau ke nana mai, ua lilo ke kula "Kapahuhuli la maua ma ka hoolimalima, oia hook@ a kula o hoo C. Kanaina, w waiho ia ma Waikiki. No laila, o ka poe a pau a makemake ana e hoolimalima, no ka hookomo ana i na liko, hipa, hoki, M@ a me kekahi mau holoholona a me maluna o na @ ina kula ia, e hookaa mua ia ka uka makahiki o ke poo hookakahi Ekolu Dala ( $3.00) O na holoholo@ a ae a pau e h@l@hewa ana, e hoouka ia no e like me ka manao o na hoi na ka@ka a pau, aole e ku wale i ka wah@ a me ke pili hale ma@ o na kula la.
O mana no,
C Mahuka,
Joe (Pak@)
Waialae, Oahu, Mar 16. 1867.
276-22"
OLELO HOOLAHA
Ke Kauoha ia aku nei ka mea, a @ mea paha noua na leo i k@ ia ai ma Humaula, a pana o Hilo, no ke kaa @ o na @ Aupuni no ka M.H. 1866. E kii koke mai lakou i na k@ dala, ma ka @ mai i na hoike i maopopo ai oia k-kahu oia@ o keia mau @. @ @ aole e ku ia mai na koena dala, a h@la ka ia hope a pe@o@, M.H. 1867, alaila, ua maopopo he mau lio kahu ole keia, a e hoihoi @ @ i na koena dala a pau ma ka waihana o ke aupuni. Eia ke ano a me ka hao kuni o ka lio.
1. Lio Kane el@ hao @aakolu
@ Lio kane ahinahina aole hao
@ Lio kane @kia hao N A
@ Lio wahine auaula aole hao
1 Lio wahine lekia, aole hao AA
KK
1 Lio Wahine eleele hao manamana
1 Lio kane lokia aole hae
4 lio kane elele aohe hao.
G.W. Akaohapai.
Luna Auhau o Hilo ne ka M.H. 18@6.
Punahoa, Hilo, Mar. 4, 1867
275-28