Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 19, 12 May 1866 — Palapala Hoike o ka Papa Ola, i ka Ahaolelo o ka Makahiki 1866. [ARTICLE]
Palapala Hoike o ka Papa Ola, i ka Ahaolelo o ka Makahiki 1866.
K ?m \Lii u im: k<>. Pot ikolmia : ! H iike me ke Kanawai i hooholoiama! ke Kau Aha<»h.4o i iiala ne nei, i kapaiai lie., Kanawai e Kaoiii ai ka Uiha ana oi ka Mai Lepeni.*' ko hoiko aku nei ka Pa-i pa ()l;t. penei : ! Mfiliofu- iho o ka iiooliolo ana o ia Ka-j uawai i oielo mua ia, ua hooakuakoa mai! ka Paj)a e ke Kuiiina Kalaiaina o ia wa. i mea e uoonoo ai i na mea nui i waiho ia na ka i'apa e hana. Mahope o ke kuka: pono ana, ua huoholoia, o kuai i kekahi a! pana aina e waiho ana ma Paiolo, Moku--puni 0 Oahu, i wahi e kukuluai i Haiemai,! e like me na olelo o ka Pauku 4 0 ia Ka-' nawai. Aia nae i ka lohe ana i keia luuia 0 ka i v apa, e ka poo mea aina makai o' 1 alolo, e pili ana lioi ko lakou mau aina; i ka muiiwai i kahemai, mai o P.'iloio mai, o ke kuo ilio la 110 ia 0 lnkou, 110 ka mea,i iko lakou mnnao, e inoino ana ka wai,' a uiea lioi ia 0 lioopilikia ai ke ola o kanaka. I ka manao o ka Papa, he maui kumu kupono keia, noiaila, u;i imi aku iakou i wahi e ue, e liiki oie i ka poe mea; aina 0 waiho kokoke ana ke mai. Aole nae i loaa koke ka aiua kupo-| no, no ka mea,o ka wai maoii.oia ka mea e; manao nui ia aun. Mahope 0 ka iiuli nuij ann, Ua ioaa kekalii kaliua ma Kalihi, e; pili nna i ke kahawai, a ua kukuluia luaiaiiaua halo kupono e iioonoiioia ai i na nnii; Lepei'a lie 00, a me na iiale e ae, oia hoi ka iiale kuke, na haie auau, a me ka haie 0 ka luua. I u akaka ka pono oia walii 110 keia oihaua, no ka mea. ua kaawale mai na hale e ae o kanaka, a ua kokoke no iioi 1 Honolulu ; ua maikai mau ka makani, nole lioi iie ioiiii ka liele ana'ku 0 ua iioa 0 k« Papa me kona mau Luna a mo ke! knuka no hoi, ka mea naua e inalama i keola o ua mai. Oiai ua hoouoiionoiio ka Papa i keia'! Hale no na niai Lepeia, e nana ia iakou.aī e hoao hoi e hoohi i ka poe akahi no a ioaa j 1 ua mai ia, uahoomaka nae ka Papa e ku-j kulu i kekahi wahi noho no ka poe Lepera, ! ma ka aoao nkau o ka mokupuui o !Molo-j kai. 0 ka Peresidēna 0 ka Papa e noho! nei, elua ona iieio ana malaila, a ua kuai! nmi na kuleana aina a pau ma na awawa! 0 Waikolu a me Wninihn, a ua hooliloia ia man kuieana no ka Papa. Xo ke Aupuni ka hapa nui o ia aina, ua hoolimalima mua ia nae e kekahi poe hui f a i keia wa uai liooliloia mai no ka Papa. Ua kupono ioa kela aina no ka hana i \ inaiKUŪa. Ta iiakaiia ka pae ana ? ku mai ke kai mai 110 ke kuanaiu : a aohe 110 iie! aianni e hiki aku ai i na apaua e ae: elua uo kaiiawai e kalie mau nei; ua akea na aina kaiv»: ua mau no ka makani kamaaina nmhiila; ua nui a akea no hoi na wahi kupono no ka iuuuii hoiohoioua: a ua maikai ka lepo e hooulu ai 1 na mea kauu 0 kela ano keia ano. Ke waiho la keia mau aina ma kekahi lae, ua hoopuniia e ke kai ma mv aoao ekolu, a ma ka aoao hema he mau pali kiekie, hookahi wale no ala e hiki ai ilalo o ua wahi nei, oia hoi ma kekahi pali he 1,800 k;*puai ke kiekie. f ko kuai ana i na kuleana ma ua wahi la, ua hooiiio aku kH Papa ia Mr. R. W. Mever i iuua uo in hana, a ko mahaio aku nei i&kou ia ia no kona hooikaika e hooko 1 na haua i iioomanao ia. Ua ukuia no kekahi o in mau aina me ke dala maoli, (a ua hoikeia no ia nuiu daia ma ka papa lielu i hookui ia ma keia hoike,) A o kekahi ma» aip* ita kuai kmpoin no
k'-kiiii: :.%ina «.» kv Au]-um. Iloko e ktia mau ja iho nei. ua kn ūi i a hooliloia ifi- 4i no k;i Papa. kekahi nui i kapaia ■ Makaii ih;a. oia hoi k«;kahi na ain;i u L. li--talelea i inake aka nei. ua piii ioa ua : aina nri i ka aina i hooliloia iio na mai Le-J pera. A i ke kuai ana mai o ia inau niim. ua iilo i<o ke Aupuni ka haj-a nui o na ai-j na ma keia iae. a ua kaawale ioa ka poe! kauaka he kakaikahi e noho la ma ke awa ; 0 Kaiaupapa mai kahi e noho ia na Lepe-; I ra. nolaila. aole he kumu e launa aku ai I ine lakou, a e hiki no ke iioahewa i ka poe j e hoolauna ana pela. i Ua loaa ka iuna nana e hooko i na iiana ■i manaoia e hooluoiu kino aikanoho aua j o keia jm.c i minaminaia : aiano ia ma ka; :aina kahi i noho ai, a ma ona lae iioomao-. ' popo ai ka Papa no ka noho ana o na Le- ' pera. ■ j Ma ke kauoiia a ke Kuhina Waiwai, uaj ! hoike mai na Luna lieiu, o keia me keia| | apana, inai liawaii a i Niihau, kanui o na l ! kanaka i inanaoia ua loaa ia lakou ka inai j : Lepcra. A eia no ia : j jliawaii.., 751 «Maui, Molokai a me Lanai 112! j Oahu S() | Kauai ame Niihau 7 ! Iluina 274 . Xo ka mea, ua iioomakaukauia a ua iioo--kahikoiaka Ilaiemai ma Kalihi, noiail«i,| j ua hooinakaia e ka Papa ka oihananui.! joia iioi. 0 ka wae ana a me ka hoihoi anaj aku ilaiia i keia a me keia kanaka i ole!o| ia lie mai Lepera kona. | La kauoha muu ia na Lepera e noho : j ana ma ka Mokupnni o Oaliu, e ukali maī ! ka Haiemai. Mamua, ua manaoia e kue| nui ana na kanaka i ka hooko io ana o keia' Kanawai. aole loa 110 nae i kue ia mai pela.l : me lie mea la, ua makemake ka poe i ka-i ! p'iia he Lepera e noiio malalo o ua k{ina-| | wai nei. Ua oi aku ka nui o ka poe inai I i iieie uiai mamua ao o ka }>oe i kauohaia.i ! a mamua no iioi o ka papa helu a na Luna' : lielu o na Apana i lioike mai ai. E ikeia| i no ka nui o iakou ma ka Mokupnni 0 Oa-' | hu. ka poe 110 hoi i hiki aku i ka Halemai' ! Le]>era, a i nauaia e ke Kauka, ma keia; | inau oieio i kopoia noioko ae o kana olelo; ! iioike. iniua o ka Papa, ma ka la 2o Mara- , ki, 18G6, a penei 110 ia : ' j 44 Mai ka hoomaka ia ana 0 ka Halemai) i iloko o ka maiania o Novemaha i hala ilio ! nei, ua liiki mai a ua nana ia e a*u llioka-' | naka ; lie 08 o Ukou i iiookuu ia. no ka. : mea, he mai okoa, aoie he Lepera. a 1(M; | ua iiookoe ia e lapaan. lioko o keia 104 j ; ua hoiiioi ia'ku he 47 ma Molokai 0 like, i me kau kauoha : he 2S. he mau mai ka-| l kani o ka iii, i iike ka nanaina me ka Le- ; ; pera, aole nae lie Lepera maoii. noiaiia.e : like me kau kauoha ua hoopaaia lakou ma; | ka Ualemai a ua la]>aau ia, a ane paha e ! oia lo;i, a hoouna ia'ku i ko iakou mau; : wahi ponoi. me ka laau pu kekahi. Hei 26 0 noho nei a e iapaau ia nei ma ka lla-; : lemai, oia hoi ke koena no ka Mokupuni oOaiuimai." 0 na inai Lepern a pau i ike ia ma ka Mokupuni 0 Oahu, ua nanaia a ua lapaauia, aka, ua manao ia iie mau mea ua pee, a ! ua liunaia e na makamaka. Ke huli nui • ia nei iakou. He 60 mai Lepeva no Maui mai, a ua . ! manaoia ua pau mai na Lepera o ka aoao : ■ Komohana; o ka aoao Hikina koe. a ke la-, j we ia mai nei lakou. Aia a pau o MauiJ j alaiia e hnpai i ko Hawaii, a ke iana neil | ka manao o ka Papa e pau pono ana keia j hana iloko 0 na maiama eha a elima paha : ; 0 hiki mai ana. I { | Ka huina nui o na kanaka i nana ia e | ke Kauka ma Kalihi a hiki wale i keia ! manawa he 234 ; he 79 o lakou i hookuu ia no ka Lepera oie ; he 57 i hoouna ia'ku' 0 noho ma Moiokai ; o kekahi mau mea! ■ ua akaka ko lakou mai ano e, aole he; ; Lepera : a o ke koena i koe aia 110 lakou; ;maka Haiemai o Kaiihi kahi e noiii nei, e lapaau ia'i. Mamuii o ka noouoo pono aiu\ o ka Papa, < ua kuai uiai lakou he mau bipi, liipa. kao,' ; a mea o ae, no ka poo e noho la ma Moiokai. i inea 0 lilo oie ai ke Uaia ina keia ī ; hope aku. j 1 Ke hoike ia*ku nei me ka oiioli, he oiaio \ no, ua hoopomaikai nui ia keia poe ma ko! lakou hoihoi ana ? e na ke Anpuni e mala-1 ma. Ua maikai ko lakou ola, a ua oluolu | ka noho ana; uo ka mea, mamua ua hoo-j ; nohoia lakou ma na haie liilii, ualiana olej ia, a ua hiiahila hoi ke hele iwaho. I keia! ; manawa nae t na hele i ke akea ma ke ku-i ianukauhaie. lia hai ia mai makou o ka poe i hele.aku nei e noho m» Moiokai, ua; maikui ko lakou mau inanao, a 0 ka kiuo ikaika, ke kukulu nei he mau haie \ noho, a ua hoomakahoi ka mahiai me kal manao e uoho paa maluila, ke olelonei 110j . lakou. ua hoihoi a maikai ko lakou manao: ■ e noho maiaila, a pela io no ma ka nana j |»ku. Uaae ia e hele a noho pu kekahij 1 j
I'-'" u\ >.k-:a ino tm keiki. a ♦» wahine a pahli lUC K*.Mt'4 kvk*"»o;U.,i. La k.iuoh.-ua e» Katiku Hiivbarani, oiu h«.»i ke K\»iui>in i ka M>-i ma Kin*. v h-'»v : aku a »j iKiiia ia ua Hak-nni Lvpvra ; ma ii i. ama a ana e heie ai. a o mai imua o keia Papa. ik> ke auo u k i liā- ; na ana a me ka iapaau ana ia mal ma kela | rnau aina. L a houkaawaleia £LuOO o uku ; akti ai i na lilo o ke Kauka. L'a hoike mai ; kela ma ka palapala. kana maii moa i iko I ai, aolo uae he ano e, ua i i ke me ka kakou | e ike r.vi no keia mai, no ka mea. ma ia | mau aina, aole no i nana ia a malama ia paha na mai Lepera. L a makemake ka Papa e kuai a e hoo- ' limalima paha i kekahi moku e lawe aku | ai i na mai, aole nae i loaa. A mahopo. ! ua hoolimaiima ia ka moku kialua " Wai- : wiek," no na elala'he 250. no ka mahina j hookahi : aka, no ka lohi o ka holo aku | Liolo mai malalo o ka hoolimalima. nolaila | ua kuai maoli ia a lilo mai kela moku no | ka Papa : $800 ke kumukuai, a ke lana nei i ka nianao e holo pono ana ka hana ma ke- | ia hope aku. j 0 kela aina i kuai i:i ma Palolo, no ka Papa no ia. aka, e hoolilo ia ana no kekahi oihana e ae e ke Aupuni. Aole no i akaka a hiki wale i keia wa. no ke ano o keia mai. ina he mai lele palia, a ina aole. Eia na olelo a ke Kau- . ka e pili ana i koia : j " A*)le no i maopopo lea ia'u no ka hiki • | a hiki ok- p;\lia o hoola loa i na mai LepeI ra. 110 ka jnoa. ua lioihoi ia'ku lakou ma ; Molokai o kaawalo ai mai ka lehulohu ao. : aka. e pono no ko wa»ho mai kekahi o lakou ina Kalihi.e hoomaupopoia koia nioa. | Aole no hoi i akaka loa ko ano o kamai. ! ina lio mai lele palia, aole pal.a. Iwaena l o ka poo i konio mai ma ka Ilalemai o ' Kalihi, okolu wale no o lakou i ae maoli mai, ua loaa no iloko o ka ohana ka mai Lej>era. A ko manao nei no au. aole koia 1 ho mai lele. ko ole e noho pili loa kokahi mo ko kanaka mai Lepera. : ' Iloko o keia mau makahiki elua, aohe niai ahulau nia keia Aupuni. Ua hoikeia! mai no kekahi mau moa i mahao wale ia ; he mai puupun liilii ko lakou. aka. i ka! nana pono ana aole oia. 1 Ua mnlanmia ka oihana o lima, a ua ko- : hoia ma keia wahi keia walii ka poe kupo- ; no o hapai ia hana. Ua kakaikahi paha! , ka poe i o oie ia ma kamokupuni o Oahu. | no ka mea. ua hooko pono ia kela hana e ( Mr. ])oiron, (Apale.) ka luna o lima no ia j niokupuni. I a hoolilo ia'ku na laau lapaau ma kej la wahi koia wahi kahi i nonoi ia mai, ma , ka lima hoi o ka poe i ae e haawi wale! I aku i ua mai iiihuue. a ua manaoia.ua pa-' ; kele ke ola a ua hooluolu ia ka nolio ana » kokahi poe ma ia liana ana. Ma na palapala hoike a ke Kauka e' I nalaina nei ka waiiiona laau la[>aauo Ho- ; īolnlu, kahi e lapaau ia'i ka poe wahine i • )1010 ia nia ke kanawai, ''E hooemi ai na ; I no,' a pela aku, ua hoomaopopo ia no ua i ini mai ka nui o na wahine i hele mai . loko o na makahiki elua i hala ae nei. ; nai ka wa i hooholoia a i hookoia ai hoi! :e kanawai no ka palapala ae holo. L'a ■mi no hoi na kaikamahine e hele mai ana . aa Honolulu e hookamakama ai. 0 ke-' .ahi poe wahine o ia ano. ua lapaauia; j ikou ma ka hale paahao, ua pono ifo nae | liana i halemai okoa no ia poe. | 0 ke kukulu ana i Hale Malama Pu-: . 'ule, oia kekahi hana i pili i ka oihana » ke ola o ka lehulehu. Ma ke kanawai. I ia haawiia na ke Kuhina Kalaiaina ehoo-i 'onopono ia mea, aka, ina muli o kona noo--100 ana iho, ua kuka oia me na hoa o ka! ; 'apa, a ke hoike aku nei lakou me ka hoi-1 101 o ka naau. ua loaa he wahi aina akea, : . kupono no hoi, ma kahi kaawale e ku- ; ; :ulu ai i keia hale, a ke kukuluia nei no, I u a lana ka manao aohe e liuliu a paa kai ale a e hoouoho ia ku malaila ka poe pu-: ►ule. 1 keia wa ua malama ia lakou ma; I :a Halewai a me ka Hiilepaahao, he mau j . \-ahi kupono ole hoi e malama maikai ia'i l j :a poe i loaa i ka mai menemene o ka pu- ; 'ule, he inea no hoi ia e oi aku ai ka pu-i ; «ule aua. Ke lana nei ka manao o ka | J apa. e wae mai ana ka Ahaolele i pu^ , īala iio ka Hale Malama Pupule. me ka j aanao manawalea Karisiiano. j E OLA KĀ MOI I KE AKUA. ī No ka Papa, I F. W. HUTCHISOX, Peresitfena o ka Papa Qfa. ! i LIU) O KA P.vr v Ol_V ILOKO O .N'A MaK.*BIKJ { LU?A I I'U AI MVRAKI 31, K hoemi ai i ka laha aaa o ka si:ai Lepem. penei: i : uiia ma Palolo.. §1,002 50 «o na !ito o Dr. HUehanmi... 1.000 00 | uoa ma Moiokai. 3.471 75 | " KalihK Oaha. 665 00 . a hale. pa, a pela ku. Kalihi 3.702 03 ; «a kahiko halemaKalihi... 764 50 j veb a me keia iilu 00 ka HaI leiuai ma Kalihi, oia hoi no | fca okti oke Kauka.kaLu- | na. na ban. ka pwpnahana |
« ?.*• a'k'i. nui kA ia V2 o .- .'.:n! ; M.ruk„ i : ::- Na k.i : >:;< a k* !•->;• I .. I ' * Na i:i.» ka ai. lo.V. Jiun. u>-,i m.ihi "re::a. Mpi. a [hI'."k 'i. h * n*. 4 ho ana ir.a Mvi-.kai l.>vi 40 e «m;'. ' uk'i M-' kui — oipi. b:j>a. kau. a j.*la ku . I*o t"k'i 0 ka L'_r;a n;a M lokūi. 4 i;,ū ; .U uu N ' i.>=-!i:nni:!r.a ai.n i k» iuvka V»';u-a iek l-Oeō $16.012 Kyi. \ !>:;<> kfia <> K\ PAP». t"k;i n ' L;: r :a. ka ara i kaUii.i. a ii.e r.i mai •- a» 1 . a ik> kela lUU Ki.'i.l iir'.. .......... I.J>AT &4 !.iah ;.:a Hau.;iī ka «ku «• nu iuna. I,3T> «'«) Waih: t;a lauu nui Maui # ; us<* M'-k-kai. m>.' o i;a i:;:ia T. V Ō .'0 V»"ii!ii«.<i,a laau la- a;.u r.v> Ualui. a uii' ka uku v na laaa f0 Waihuii'A iaau !u[ aau uo K 11ai. a i>:o ka uk:i <> :;a!:::;u . 690 27 Ka 0 iiiiia a:;a. p.o ka hlo uo ka paialu!-.-.» 4Ti ā0 # Nu ī.a Aha k.orunei\> M r0 $::23i -2i Koti:a uahi aole i hooliiuia. . f>.T.">b 31 530,000 00