Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 33, 19 August 1865 — Page 3

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Gordon Rosete
This work is dedicated to:  Stphanie 'auntie foosh' Rosete

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HUNAHUNA MEA HOU.

o na Aina e.

   Ua ike iho nei makou maloko o ka Nupepa Sunday Mercury o Nu Ioka i kekahi mea e pili ana i ka mea nana i pepehi ke Kuhina o Amerika, oia hoi o Payne.  Ma ia pepa ua hai ia mai he keiki kamehai ia na pepa ua hai ia mai he keiki kamehai ia na Jefa Davisa me kekahi wahine i launa iho me ia i na makahiki he nui wale i hala aku, iaia e noho alii koa ana no na koa kiai o Papu Snelling.

   Ua hookuu ia mai nei o Junius B rutus Bu, ke kaikuaana o ka mea nana i pepehi o Linekona mai ka halepaahao aku, no ka pili ole o ka hewa a kona kaikaina i hana iho ai iaia, ua kaawale loa no ia mai iaia aku.  Ua manao ia o keia Bu ka lawehala hope loa o ka hookuu ia ana mai nei, aole ia i hookolokoloia.

   Ua make mai ne ke kanaka i ki ai i ka poka mua ia Papu Sumeta, oia hoi o Edward Ruffin.  Nana no i ki ae i kona poo a naha hilii.  Ua olelo iho ia mamua o kona makeana, aole ia e ola ke noho malalo o ka malu o ke Aupuni o Amerika Huipuia, e aho o kona make ana, he mea kaumaha no ia i ka poe e kokua ana i ko lakou aoao.

   Ua lohe ia mai nei ua mihi aku ka Haku Napoliona i ka Emepera no kona hewa, a e hoi hou ana no paha ia ma na kulana ana i noho mua iho nei.

   Iloko iho nei o ka malama o Iune, ua hoolanaia ke kulanakauhale o Parisa e ka wai.  Aole i hiki i na kaa ke holo.  Ua pau na hale i ka hanee i ka uila, a he keu ka ia o ka pilikia nui i ili iho maluna o ke kulanakauhale o Parisa.

   Ua hoopaa iho ke Alii o Abisima ma Aferika i na kanaka Bereitana he nui wale ma kona aupuni, aole ia e ae ana e hookuu ina ua hoounaia mai kekahi palapala mai ka Moi Wahine mai o Beritania e koi mai ana e hookuu, ke ole e lawe pono ia mai e na elele kupono.

   Ma ka Mokuaina o Nu Ioka ma kahi Kaulana ma West Point, ua puka ae na keiki o ka Halekula koa e paikau, elua haneri ko lakou nui.  Ia lakou e paikau ana, kau pono iho la kekahi no panopano maluna o lakou a pau, a ua hoanuuia lakou a pau, a ua hemo ka pu a kekahi poe mai ko lakou lima aku.  O ke kumu ka o keia, no ka hulali ka o ka lakou mau pu, i na ka aole a lakou mau pu, aole ka lakou e eha ; pela ka wehewehe ana a ke kahi kanaka akamai i keakeakamai.

No Kenela Wulu (Wool) me Jefa Davisa.

   I ka wa e kaua ana o Mesiko me Amerika, ua hoomakaukau iho o Jefa Davisa e haalele ia Mesiko me koaa puali koa a e hoi i Amerika, a hele aku ia Kenela Wulu ke alii koa iaia ia kulana, a noi aku la i mau kaa ukana nona e lawe ai i ka ukana a kona mau kanaka.  Olelo mai la ke Kenela ua pilikia na kaa a pau i ka lawe ana i na mea kaua, aka hoomau loa’ku no nau ia ke noi ana, a inaina iho la ke Kenela me kona makemake ole e lohe hou i ka Jefa Davisa mau olelo.  Nolaila, hele koke aku la ia, me ka olelo mai i ke Kenela e hele i Gehena.  Pane aku la ke Kenela ina ia e olelo hou me ia, o kona wa ia e hopuia ai.  Aole nae i hoolohe mai o Jefa Davisa, hoopuka mai no, a holo aku la me ka mama loa a hiki i kekahi alanui, a kena ae la ke Kenela i kekahi kanaka e ku koke ana e alualu koke aku iaia.  Ike iho la o Davisa e alualuia’ku ana ia e kekahi kanaka mama, holo aku la ia a puke aku la ma kekahi aoao o kekahi hale o ka poe.  Mesiko i paa i ka pakuia i kekahi pa kiekiea i kiai ia hoi e na koa kiai a hiki i ka was i hiki aku ai ke ahi kou me na koa kiai eha.  Olelo aku la ke alii koa iaia, he lawehala oe na’u, a ua kauohaia mai au e lawe aku ia oe imua o Kenela Wulu.  Pane aku ia e hele aku ana no ia.  Aka,i lawa no a ialau ka makao ke alii koa, o ko Davisa holo aku la no ia me ka mama loa.  I keia manawa alualu ia aku la ia e kekahi kanaka Kenekute, a kokoe ia e loaa komo iho la ka makau iloko ona.  Aka, hele loa mai la no ua koa la a hili iho la ia Davisa me ke kumu o kana pu kaupoohiwi maluna o ke poo,  a kakaa aku la o Davisa me ka hili mai i kana pahikaua, aka, ua paleia no nae e ke koa a hiki i ka wa i hiki mai ai ko lakou nui, a hoihoi ia’ku la ia imua o ke Kenela, a malaila kona wahi i hoopaaia’i a hiki i kona wa i mihi ai i kona hewa, a hookuu mai la ke Kenela ia ia me ka oluolu.

   Ua loaa mai nei ia Kenela Kanabe (Canby) mamuli o ke kauoha a ke Kuhina Kaua ke kanaka i hoolaha ae ai ma kekahi nupepa o Alabama, ina o ka mea i  make ai o Linekona e loaa no iaia ka miliona dala, aia oia ma Wasinetona i keia manawa kahi i hoopaaia ai.

   Ua lohe mai nei makou, o Vladimir ke kolu o ke keiki o ka Emepera o Rusia e noho mai nei ma ka nohoalii oia aupuni, oia ka Emepera ma keia hope aku, oiai ua nawaliwali loa ke Duke Nui o Alekanedero i Leia manawa.  O ke keiki mua loa a ke Kaikuahine mua o ka Emepera ua holo malu aku me kekahi kaikamahine hana keaka, me ke koi aku e mare laua.  Mai ko io no ia manao o laua, ina aole laua i loaa mai i kekahi alii koa o Rusia.  Ua loaa mai ke kauoha iaia mai Rusia mai, a ua hoihoiia’ku ua keiki la i kona home.  Aka, o ka wahine opiopio i hooneleia i ke kane alii ole, ua hanwaii’ku na dala he nui wale iaia.

   Ke hele nei o Kenela Keremana i ka makaikai ma na kulanakauhale nui o Amerika Huipuia.  O kana wahine kekahi e hele pu nei meia, a me kona mau ukali a me kona Kauka lapaau.

   Ua hoolaha ae o Kenela Kalani i kona manao aloha i na koa o ka aoao Akau ma na nupepa he nui wale, a penei kana mau olelo.

   “E na koa o na Puali koa o Amerika Huipuia.  No ke aloha o ko oukou mau puuwai, i ko oukou aina iloko o ka hora o ka popilikia a me ka manaonao, ua apo aku oukou i ke Kumukanawai a me ke Aupuni Hui, ua kiola aku oukou i ko oukou mau pono iho, a ua hooikaika iho oukou no ke aupuni nani hookahi e noho ana malalo o ka la: a ua wehe ae oukou i ka ipuka e aloia ai na kukui o ka malamalama.  O ka oukou hele ana, o na kahua kaua a oukou i hoouka ai, aole ia e hooponalonalo ia; aka , e hoomaamaama ia no ia mea a hiki i ka wa e hulihia ai keia ao.

   No ko oukou hoolohe i ke kahea a ko oukou Aupuni, nolaila, ua haalele aku oukou i ko oukou mau horne a me ko oukou mau ohana a mohai iho oukou i ko oukou mau kino no ko oukou aina.  Ua kauia ka lei kalaunu o ka lanakila maluna o oukou.  Ua hooko aku i ka mea a ko oukou mau puuwai i iini ai, a ua hana iho oukou i ka hana hanohano a na aupuni naauao e hana ai.  E hookuu koke aku ana no au ia oukou e hoi i ko oukou mau home a e ike i ko oukou ohana, oiai ua hookuaia aku oukou me ka maikai, a ke lawe la oukou me oukou i ka inoa lanakila a na ia mea oakou e hookiekie ae, oini ua imi aku oukou i ka pomaikai no ko oukou aina.

   He umi tausani ka nui o na koa i make, a ua silaia lakou i na sila hiki ole ke holoi ia.  O ko lakou mau lua kupapau ua hoopuluia e ka lahui e auamo nei i ka ukana luuluu, a e hoomanao ie ko lakou mau inoa me ke kokua ia o ko lakoa mau ohana e noho hei me ka u a me ke kaumaha.”

   Ke kuko nui loa nei na kanaka o Geremania e holo i Amerika, oiai ua pau mau nei ke kaua ana.  I ka manawa no i kaua mai nei,  he mau tausani Geremania no kai haalele iho i ko lakou aina hanau a holo aku i Amerika, a ua ikeia ko lakou akamai.  Ua ike iho lakou i ko amerika noho ana, nolaila, ua hoolilo iho lakou ia Amerika i home no lakou.  ma Geremania, o ka olelo mau i na kanaka, o ke Aupuni Amerika.  He nui loa kani akea no ka poe Geremania, o ka olelo mau i na kanaka, o ke Aupuni Amerika.  He nui loa kani akea no ka poe Geremania ma Amerika, a ua makemake loa lakou ia Aupuni, nolaila, e aluka nui ana lakou i Amerika.

Ka Uea Telegarapa Atelanika.

   Ua ike iho makou maloko a na nupepa o Enelani i ka paa ana o ka uea telgalapa.  Ua oi aku ka paa a me ka nani o keia uea hou mamua o ka uea kahiko.  He 2,600 mile ka loihi o ua uea la ma ka helu pono ana.  o ka uea nui o waena no loko mai no ia o na uea keleawe liilii ehiku i wiliia a lilo i hookahi.  Mawaho ae oia, ua uhiia i ke gutta percha: a mawaho ae oia, ua wili hou ia he umikumamakhi uea ikaika, ua wili mua ia nae ua mau uea la i ka lopi malina.  Nolaila, aole i emi iho malalo o ka iwakaluakumamalima tausani mile ka loihi o ka uea keleawe oia ka uea i waena konu; a oia kahi e holo ai o ka uila, a he kanakolukumamalima tausani mile o ka uea hao mawaho loa, a ua oi ae mamua o ka aha tausani mile o ka lopi malina, a e puni ana ka honua ia mau tausani lopi malina i na puni he iwakaluakumaha. Ua hana okoa ia ka uea a hookahi mile ka loihi, a pela e hana ai a loaa he mau haneri mile, alaila, hui ae, a lawe aku iluna o ka moku Hikina Nui; ka moku nui hookahi ma ka honua nei a pokaaia iloko o na pahu nui e kolu.  Ua hanaia na mea hana no ka uila ma ka aina, a ina no e pa mai ka makani ino, aloe no e moku hou e like iho nei me ka uea mamua, e holo pu ana meia kekahi mau moku kokua, aole nae e kauia ka uea maluna o lakou.

   Ua manaoia e holo ana o Hikina Nui, me ua uea la i na la mua iho nei o Iune.  e holo malie loa ana ia, eono paha mile i ka hola hookahi.  ma na mea nae i lohe ia mai nei, o ka loihi o kona manawa e holo ai mai Valentia, Irelani a i Nupounelana he 12 la a i ole ia he 14 la.

   O ka hoopaapaa mawaena o ka Emepera Napoliona o Farani a me ka Haku Napoliona, ua pau, oiai ua ae mai ka Emepera i ko ka Haku haalele ana no kona noho lala ana no ka Hui Kuhina. A noho Peresidena hoi no ka Hoike Nui.  Nolaila, e nana kakou ma keia hope akum no ka mea e hiki mai ana no ma keia hope aku ka hoopaapaa o ia ohana Alii.  I ka lohe hope ia ana mai nei, ua hele aku ka haku Napoliona, ke keiki Alii, i Helevitia (Switzerland), aole i maopopo ke kumu o kona holo ana ilaila.

  No Haalelea wahine: - I ka poaha iho nei, holo aku o Mrs. Esetera Ana Amoe Haalelea i Hilo, maluna o ka moku hao ka Themis, no ka mai o ka Makuahine.  E malama ne makani iaia; a na ke Akua e hoihoi mai iaia, a e hapai hou i ka hana a ka.  Haku ma Honolulu nei.

Na Palapala.

Ahahui Ekalesia o Kauai.

                                                           

Koolau, Aug. 11 1865.

   Rev. L. H Gulick; Aloha oe:  Ua weheia ka halawai o ka Ahahui o Kaui i na la elua, 9, me 10.  Ua hoomakaia na hana e like me ka mea mau.  Ua noho ae la o E. Ioane i Lunahoomalu.

    Eia no hoa o ka Aha, na Lala, na Elele o na ekalesia.  E hana e ae nae au i ko’u kaumaha, me ke aloha : elua mau lala ponoi o ka Aha , ua hai nalo na maka pale ka ike.  O ka pono no ia ia oe.

    “E ka Makua: O kou makemake ke hookoia.”

   Heluheluia ka mooleloo ka halawai hapa makahiki o Koloa, Ianuari 11, 12.  a me na halawai ku i ka wa o Auahola, Feberuali 23, a me Waimea, Maraki 29.

   Kohoia o Rev. J. W Smith, E.  Helekunihi, D. Kealahula i komite imi hana no ka halawai e hiki mai ana.

   Heluheluia mai he palapala aloha na ka aha Lunakahiko o Maui, me Molokai, o helekunihi ke komite nana e palpala’ku ia lakou.

   Ka Hoike o na Kihapai.  Hooloheia ka Haiao a J. Kauhoe, Mat. 5 : 48.

   Heluhelu Kumumanao.

   Kamika.  “Me ke kino hea la e ala hou mai ai i ka la hope?”  Epeso 2:1.

   D. Kealahula. Make i na hala me na hewa.

   Kahookui.  “Ka pono e hoike ai na haipule i na wahi a lakou e hele ai? “

   Dole.  “He pono anei i na Kahunapule i haule i ka moekolohe, ke hapai hou i kana oihana Kahunapule?”

   J. Kauhoe.  “Heaha na hana a ka Uhane Hemolele?”

   E Helekunihi. “Heaha ke ano o ka Hapauhou?”

A.  Wilikoki. “Mahea na Uhane o na kanaka e noho ai, mai ka la make a ka la hookolokolo?”

E. Ioane. Ka pono o na kula Sabati me me na kula Baibala?”

Na Olelo Hooholo.

“ He mea pono i na Lala a pau o keia Ahahui a me na Elele ke hooikaika ma ka hookumu ana o na kula Baibala a me na kula Sabati, a e paipai hoi lakou i na hoahanau a pau o ko lakou mau apana e paipai pu me lakou ia hana maikai.”

   Hooholoia.  “aole pono e launa mai na hoahanau i hahai mamuli o Rowela me na ekalesia o Kauai ma ke ano elalesia.”

   Hooholoia. “He mea pono i keia hui ke lawe aku i ka palpala haiolelo i haawiia ia D. Nuuhiwa 1854.  No ka hoole ana i ka ekalesia o Koolau ana i ae pono aku ai i ko Hauula, a ninauia e ka ahahui ekalesia o Oahu,  Me ke kokua nui ia Rowela e hooikika iaia.”

   Hooponoponoia ka inoa o ko makou ahahui a ua kapaia “Ka Ahahui o ka ekalesia o Kauai.”  Mamuli o ke Kumukanawai a na komite i hana hou ai.  Elua halawai ana o keia Aha i ka makahiki ma ka Poakolu mua o Feberuali, Augate.  Ina hoopanee ka Aha e halawai hou i Koloa.  Heluhelu ia mai la ka papa hana a ke komite i hoomakaukau ai e Helekunihi.

Ka Papa Hana.

1.   O Waiamau ka haiolelo, o S. V. Naumu kona hope.

2.   Na E. Helekunihi. “ Ka pono a me ka hewa o na ahaaina lulu dala?”

D. Kealahula.  “Ko ke Aku ike.”

Ia waiamau, Halelu 2:17.

   Rev. J. W. Kamika.  “ I keia manawa ua lilo nui na kanaka i ka hana.  Heaha na pilikia e ku kokoke mai la?”

   Rev. D. Dole.  “ He mea pono anei i na Kumukula e ao aku i na haumana o na Kula Aupuni o ko lakou mau Halekula ma ke ano hoomana?”

   Ia Kapahu. “He mea pono anei i na haipule e launa pu me ka poe i okiia mai ka ekalesia aku?”

   J. Kauhoe. “Heaha na hana a ke Kauhunapule?”

   Naumu. “Heaha na hana a ke Kahunapule?”

   S. Kahookui. “Ua like pu anei ka makua me ke keiki?”

   Ia Wilikoki. “Ka pono a na makua e malama i ka lakou mau keiki ma ka la Sabati?”

   Rev. E. Ioane. “He mea pon anei e na Kahunapule ke lilo nui ma ka hana lima: aole anei?”

   Ua ninau ka Aha – ia Waiamau, Kupahu, Naimu: a ua haawiia lakou i na palpala ae “Haiolelo.”

   Na J. W. Kamika e hai ae ka moolelo okoa- kou hoalauna.        E.Helekunihi.

   KEU A KA HOLO. – Akahi wale no a ike ia ha holo hikiwawe ana o ka moku kialua Alberni.  He 50 la mai Honolulu nei aku a hiki i Victoria a me kona hoi ana mai.

   PAKELE MAHUNEHUNE. – I ka poalua iho neia, ua puiwa ke kaa o Mike Daimana, a ua hai ka lima o Daimana wahine.

            NORTHAMPTON, IUNE 15, 1865.

   Ia L. H. Gulika: - Aloha oe, a me ka poe a pau e heluhelu ana i ka Nupepa Kuakoa.

   E oluolu paha oukou e lohe i ko makou pomaikai ma ka moana.  Mai Honolulu mai a hiki i Nu Yoka; mai laila mai a hiki i Northampton nei.  Ua holo mai makou i ka la 3 o Aperlia, ma ka moku Comet, Capt. Chase.  Ua kokua maikai mai ka makani a hiki makou i Kapalakiko.  He 17 na la ma ka moku pea; a he 21 haneri mile ka loihi.

   He 12 na la ko makou hookipa ia ana e na makamaka ma Kapalakiko, a me Oakland, a me Brooklyn, a me San Liandro.  maikai loa na kauhale, a me na mala ke nana aku.  Ua kupu maikai ka mauu, a me na mea kanu, ka huita, ka barley, ka oats, ka rye; a ua paapu na laau hua i na pua.  e nui wale auanei paha na hua.

   A hala na hepedoma elua, holo mai makou ma ka moku ahi; “consititution” kona inoa.  He moku nui ia a maikai.  Ua lako na ohua i na keena moe, a me ka ai maikai, 500 a keu na ohua, a he 100 paha na kamalii.

   Nani ka holo ana o keia moku i ke ao a me ka po, i ka wa makani a me ka wa makani ole: 250 na mile ka holo ana i kela la i keia la.  Mai Kapalakiko a hiki i Panama 3 tausani akeu na mile, a he 12 na la a me ka hapa ka holo ana; ma ka moana Pakipika no ia.  Eia kahi i haalele ai makou i ka moku Consititution, a komo i na kaa ahi, a komo i na kaa ahi, a holo i Aspenwall; he kauhale e pili ana i ka moana Atlelanika.  He 47 na mile mai Panama a hiki i Aspenwall; e ekolu ka holo ana o na kaa ahi.  Alaila ee makou i ka mokuahi Eriela (Ariel), a holo i Nu Yoka; ewalu la a me ka hapa ka holo ana me keia moku.  Nui ka pilikia o na ohu ma keia moku, no ka mea, aole nui na keena moe.  Hookahi haneri a keu na ohua aole keena moe.  Nolaila ua moe kahi poe ma ka papa hele (on deck), a ua moe paapu kahipoe iloko o ka rumi ai (Cabin), ma na noho malalo o ka papa ai; a ma ka papuhele a puni.  Nui wale ka ohumu ana o na ohua i ka mea nona ka moku (Vanderbilt), no kona haawi ole mai i ka moku nui, a maikai e like me na moku ma ka aoao Pakipika.  Ua kapaia kana hana, he apiki, a he powa wale aku i na dala o na ohua.

  Nu Yoka: - He kulanakauhale nui o Nu Yoka.  Malaila, ua halawai makou me Rev. E. W. Kalaka ma, a me kekahi mau hoahanau e ae.  Pomaikai makou i keia halawai ana, me ka maikai o ko makou mau kino.  E hana pu ana o Kalaka me ko Amerika Ahahui BAibala, e pai hou ana i ka makou Baibala ma ka olelo hawaii.  Ke heluhelu nei o Kalaka, me ka hooponopono, i maikai na hua a pau, mai ka mua a hiki i ka hope o ka Baibala.  He hana nui keia, aole paha e pau i keia makahiki.

   Elua wale no la ko makou noho ana ma keia kulanakauhale; alaila komo makou iloko o ke kaa ahi, a holo mai i Nu London, CT. – Oia ke kulankauhale kahi a maua i holo aku ai i ka M.H. 1832.

   Nani ke aloha mai o ko laila poe makamaka ia makou.  Kamailio oluolu makou i ko makou noho ana, a me na hana ana i na makahiki he 32 i hala ae nei.

   A hala ka la Sabati, ua hele au i kahi kamailio ma ka uea (Telegraph Office), a aloha aku au i ko’u kaikaina, e noho ana ma North Brookfield, Mass.  he 60 mile aku.  I aku au iaia penei; “e holo aku ana makou a popo, ma na kaa i Brookfield.”  Pane koke mai no ia penei; “E halawai pu kaua i ka depot, i ka hora 2.”  Nani keia kamailio pu ana ma ka uea.  Kakahiaka ae, holo aku makai ka aina ma ka lima akau a ma ka lima hema.  Ua hala ka hooilo, he wa kupu lau keia; he uliuli, opipio na mea a pau ma ka honua, oluolu, mehana ka la, a me ka makani.  E hoonani ia ka Haku’no keia keia mau mea e pomaikai ai.

   Hora 2 ku na kaa ma ka depot, aia la ko’u kaikaina, a me na kaikamahine ana ekolu, e kali ana me na kaa lio no makou.  He wahi halawai hauoli ano e keia ia makou.  Nui wale ko makou hauoli ana i keia mau la me na hoahanau.  Ke mahalo loa nei makou i keia  mau kauhale, maikai na hale, maikai na alanui:  ua momaona na mala, maikai na hale o ke Aupuni, na Hale Kula na Hale Hookolokolo, a me na Luakini.

   NA MEA HOU: - Nui wale na mea hou, a me na mea maikai ma keia aina.  Ke mahalo nui mei makou no ka naauao, a me ke akami o na haole, e hana ana ma keia oihana ma keia oihana.

   NO KE KAUA: - A hiki makou i Kapalakiko, eia ka Nuhou mua.  “Ua pepehi malu ia ka Peresidena Lincoln a make!!”  Ua lanakila nae ka aoao akau. A hiki makou i Nu Yoka, eia ka nuhou mua; “Ua hopuia o Jeff Davis, a ua paa i ka hao.”

   Ke hookolokolo nei ka Peresidena Jonson ma, i ka Ahahui nana i pepehi i ka Peresidena Lincoln, a me na’lii hoi o ka aoao kipi.  Ua pau ke kaua, a ke hoi nui nei na koa i ko lakou aina ponoi.

   HOPE O KE KAUA: - E nana iki i ka hope o keia kaua.  Eha miliona o na kauwa hooluhi, ua pau lakou i ka hookuuia.  Akahi no a hiki pono i na kumuao, a me na Kahumapule oiaio, e hele, a ao aku ia lakou i ka Baibala, a me ke ola o ka uhane ma o Iesu Kristo la.

   Eia ka wa pono, e hele nui na kauwa o Kristo, ma kela oihana ma keia oihana, e ao aku i ko laila lehulehu, i ka poe ili eleele, a me ka poe ili keokeo, i na mea e pono ai ke kino, a me na mea e pono ai ka uhane.  “He nui ke kihapai ai, ua hapa no nae ka poe lawe hana.  Nolaila, e noi nui kakou i ka Haku nona ke kihapai ai, e hoouna oia i na lawehana iloko o kona kihapai.”

   Aloha nui oukou e na Kahunpule a pau, a me na Luna Ekalesia, a me ko Hawaii poe haipule a pau, mai Hilo a Niihau.  e hooiaio i ko oukou aloha ia Kristo Iesu, a me ko oukou manaoio i kana olelo, i ola oukou.  Me ka mahalo.                        L. Kamika.

                        Ka hilinai ana i ka Haiolelo a Rev. Mr. Holo me ka hooiaio ana.

            [ He wahi kuhihewa paha ma ke poo elua o keia palapala.  Me he mea la ua olelo o Mr. Holo, o na poe Katolika o lakou “ko Kristo Ekalesia i kalai ole ia.”  Aole pela o Mr. Holo.  Penei  kana: - O ka poe Katolika, o Lakou na mea i hoole aole e hooponopono i na hihia, a me na mea pono ole, i komo nui mai iloko o ka ekalesia.  O na poe Katolilka i hooponopono hapa ia, oia ka ekalesia aupuni o Enelani.  a o na poe i hoponopono loa ia, oia ne ekalesia Euanelio, i haalele i na mea pono ole a pau, a lilo i ekalesia oiaio loa no Kristo.  Ua kapaia lakou he “Euanelio” no ka hookumu oiaio a pau loa maluna o ka Baibala, oia hoi ka Euanelio mai ke Akua mai.

                                                                        Luna Hoopuka Kuokoa]

                                                            Honolulu, Oahu Augate 2, 1865}

   O ka hiona aui newalani, o ke  kuluipua i ka wa o haona.  I ko’u kiei ana, a halo ae, a papio iho, a hi-o aku.  Loaa iho la ia’u he mau hua ma ko kakou Au Okoa o ka la 29 Julai.  He mau hua ua kauia penei: “He ninau.”  I ka nana ana iho; aole i makemake no ka haiia mai – Eia ka makemake o ka mea nana ka ninau – “1 E keku aku – 2 E owaowala iho – 3 E haanonou ae.”

   1.Ma ka nana ana a keia Olohe imi olelo i ka Haiao a Rev. Mr Holo – aole oia i haiolelo i mau olelo na kona manao iho e ha ae imua o ke anaina, a o ka Ahe haipule e hoino aku i na hoomana Karitiano, ana i olelo ai aka, i hoali ae i  ke kahua i ku ai.

   2. O na hoomana Karitiano i oleloia.  O ke kumuhonua o ko Kristo Ekalesia i kalai ole ia.  O ke  Katolika i kalai hapaia, a me ka poe i palua ka iho i ke kalaiia.

   3. Ina e nana kakou i na Keneturia mahope mai o Kristo a  hiki i keia manwa, a e loaa ia kakou ka poe kakau moolelo kaulana a me ka Papa kuhikuhi makahiki, e maopopo ai ka manawa.  Malaila no Mr. Holo i hoopili iho ai i kana haiolelo ana.

   4. Ua maopope no ia’u o H. Binamu no kekahi, i ka A.D. 1831, a o W. Rideke, o G. Dibbel i A.D. 1834, o P.S. Green, a o A Bihopa, a me ka poe haiolelo naauao ; ua hoopili no lakou me ka oiaio, a ua hai no me ke kupono, e like me keia Haiao.

   Ina he kuhihewa o Mr. Holo, alaila, nole n Mr. Holo ke kuhihewa no ka poe kakau moolelo Kahiko ke kuhihewa.

   Nolaila, ke ninau iho nei au ia W.P.K. no ka mea, o tu meua ioa farahi rao.

    “Ua hoihoiia ma kona kulana Katolika kahiko” – aia la ma ka moolelo a kekahi kanaka ku i  ka was hea; ia hoihoi ana i kona ano kahiko?

   Ma ka Papa kuhikuhi a wai?  I ka wa a na kumu o Roma i holo ai i Enelani; e ao i ko Beritania i ka A.D. 60. – He poe kahuna aku no anei mamua?  Ua kukuluia anei he aha ekalesia?  aia ma ka wai moolelo?  Paa o Karatatu ke alii o Beritania a laweia i roma i ka  A.D 51.  Ua loaa anei: a  ua kukuluia ka ekalesia Enelani?

   Ke haanou mai nei o-ua oia la.  Me he mea la;  ua pau loa o Beritania i ka ekalesia Enelani.  He ekalesia Enelani wale no anei o Irelani?  Enelani?  Sekotia?  Ko Beretania Amerika?  Ko Hinedu me Benegala?  Nu Holani?

   Eia mahea o ka honua keia mau Panalaau pau ole i ka helu o Beritania? Aia malaila he ekalesia Enelani wale no?

   Ua ninau iho au i maopopo ke kahua – ia’u.

   Owau no kekahi Olohe o na keiki Kahiko aiau o ke Aupuni Hawaii.

                                                                                    S.M KAMAKAU.

MARE.

   Iulai 6 ma Kaneohe Koolaupoko, Oahu, mare o A. ahune Pake k, me Kanuha w, na Rev. B.W. Parker i mare.

   Aug. 12, ma Moanalua, Oahu, mare o Kahanau k, me Halua

   Aug. 12, ma ia wahi no, mare e Kahalewai k, me Kaawe w, na A. Haoliko lakou i mare.

   Iulai 29, ma Kamakeia, Kawaihae, Hawaii, mare o Aea k, me Nakao w, na A. Pari laua i mare.

   Aug. 12, ma Kaneohe, Oahu, mare o William Heeia k.  me Julia Makahuki w., na Rev. B. W. Parkeka i mare.

   Aug. 12, ma Kaneohe, Oahu, mare o Nawahine K. me Komomua w., na Rev. B.W. Pareka i mare.

HANAU.

   Iulai 13, ma Kapauhi, Honolulu, Oahu, hanau o Manoa (k.,) na Manoa me Kaaihoonuu.

   Aug. 11, ma Kailua, Koolaupoko, Oahu, hanau o Wahaalaumoku k, na Holi me Kailihauna.

   Iulai 1, ma Kanoehe, Koolaupoko, Oahu, hanau o Kekuni w, he keiki Kamehai.

   Iulai 26, ma Kuhua, Hilo, Hawaii, hanau o Julia Kea w. na Lawelawe me Kahua.

   Iulai 1, ma Kohala, Akau, hanau o Kalahoihoiea Hapuku k, me S.R. Hapuku k, me Kanakaole.

   Aug. 4, ma Puaa, Hilo, Hawaii, hanau o Iosepa k, na Kauhane me ohu.

   Aug. 6. ma Honolulu, Oahu hanau o Emaria na kahoopii me Kepani.

MAKE.

   Aug. 14, ma Waimea, Koolau-loa, Oahu, make o Hon J. M. Kalanipoo, he piva kona mai i make ui.

   Aug. 11, ma Halaaniani, Honolulu, Oahu, make Lusia Muolo Moehonna.

   Iune 29, ma Kaneohe, Koolaupoki, Oahu, make o Luahie k.

   Iualai 22, ma ia wahi no make o Asimeda k.

   Inlai 30, malalli no make o Kaanaana w.

   Aug. 3, ma Paunoa, Oahu, make Elemakale K.

   Aug. 10, ma Mililani, Honolulu, Oahu, make o Awala w.

   Aug. 7, ma Lahaina, Maui, make Kaheana w.

   Aug. 8, ma Mokuhinia, Lahaina, Maui, make o Kupalii k.

OLELO HOOLAHA.

 

I KE AUANEI OUKOU E NA KANAka o kela ano keia ano.  Owau o ka mea nona ka nona malalo nei, mai hoale mai oukou i kuu wahine mare.

  Ia Kaluheluhe, aia ma Kawaihae-uka kahi i mahuka aku nei me ka hoa noho iloko a ka berita mare, haalele ihe no ia’u i ke kane mare ma Kaiwiki nei, oiai ua lako au i na mea e pono ai ko maua noho ana, a ua seku koe kapakahi mal kela, “Heaha ia ia.” a o hoaie oukou, aole au e hookaa, no oukou ka hoke.  Ke hoi nui ke Hulei Boy keiki.                                                KAPAA

   Kaiwiki, Hilo, Aug. 11, 1865                                                                                     194-2t

OLELO HOOLAHA.

            OWAU O KA MEA NONA KA inoa malalo ilio, ke papa aku nei au i na kanaka ma Kaiwiki-uka a me kai, aohe e hele e ohi wale i kuu Uma Oopu

Ma LAPALAPA,

ma uka o kahawai o Kaiwiki a me Alae nei, no ka mea, o kahi ola no ia o Hilo nei ke hoi mai na la wai o kuu aina, hoomanao ae o kahi una Oopu, poha ka auwae, a i hookuli oukou, e hoopai Kanawai no au.                                               KAILIULA.

            Keakamanu, Hilo, Aug. 11, 1865                   194-2t

 

OLELO HOOLAHA.

  E KUAI KUDALAIAI’NA NA LIO elua ma ka Pa Aupuni Ma Leepoko, Waianae, Mokupuni o Oahu, ke hiki aku i ka la 26 o Augate, i ka hora 10, ola ka Poaono, o he ano o ka hae maialo iho.

  I Lio kane eleele maikai laekea; mau wawae keakea mahope, ke ano o ka hao, ma ka akau.

  I Lio kane ulaula makole kalakoa, keokeo ma ka aoao, houkahi wawae keokeo mamua, mau wawae keokeo mahope, laekea nui, ke ano o ka hao, HK akau, KAL ma ka hema.

THOMAS MEEK, (KAMAKI) Luna Pa Aupuni.

A.D. KAMOKULEWA, Kakauolelo.

   Leepoko, Waianae, Oahu, Augate 15, 1865.                                                           194-1t

HALE KUAI HOU.

-A ME NA-

LOLE HOU!

   E WEHEIA ANA MA KA POAKULU mu ka la 28 o Iune, ma ka Halekuai ma ke Alanui Papu e  huli kokoe aku ana i ka Halekuai o Mika Yen Holt a me Heuck, na LOLE KINOHINOHI, na KAMAA BUTI, na KAMAA HAAHAA, me na KAMA OPEA LIO, me na MEA A KA MANAO E IINI AI A KA POE IANAKA.

  O ka laweia ana u ai nei ne iae ka moku POLYNESIAN mai Kapalakiko mai, a e kuniia ana keia mau mea a pau loa ma ke kumukuai haahaa loa.               C. FRED. PFLUGER.

    JULY 12, 1865.                                                                                                      180 3m

OLELO HOOLAHA.

E IKE NA KANAKA A PAU I KEIA. E like me ka mana i loaa ia’u mai ka Luna Kanawai kaapuni, Apana Eha, Mokupuni o Kauai, o ko Hawaii Pae Aina mai: Nolaila, ke kahea’ku nei au i ka poa i aie mai ia Piomanu o Wailua, Kauai i make aku nei, a me  ka poe ana i aie aku ai.  Ehele mai lakou ma kuu hale noho ma Kauluolono, Wailua, Kaui; no ka hookaa’ku a me kahookaa mai i na aie, e like me na olelo maluna, iloko o na malama Elua mai keia la’ku.                                                                                                                                      OPUANAOLE.

                        Luna Hooponopono Waiwai.

   Wailua, Kauai, Julai 27, 1865                                  193 – 1m

Olelo Hoolaha!

KE PAPA AKU NEI AU I NA KANAka a pau e noho ana ma Puuhaoa, a me na wahi e ae.  Aole lakou e hele, aole hoi e kii i na mea ulu a pau maluna o ka aina o Kaaeamoku, e waiho la ma ke Ahupuaa o KAKIWEKA, MA PUUHAOA, HANA, MAUI.

A me ka aina kua ao Kahaawi Alu, o waiho ana ma ia Ahupuaa hookahi no.  Aole hoi e hookuu walu i na holoholona, aole hoi e hana i kekahi mea e ae maluna o ua mau aina ll, he papa pu ia aku nei hoi ka poe mea Waa a pau, aole lakou o waiho hou i ko lakou mau Waa ma ke awa o HANAKAIOLE, i na e makemake ka mea Waa e Hoolimalima i ke kau ana o kona Waa ma ua awa la, e kamailio pu no me ka me nona ka inoa malalo nei.  O ka poe a pau io kue i keia olelo, a kolahe maoli paha,  e hanaia no e like me ke Kanawai o ka aina.

Akuna (PAKE,)

Luna Aina o Kaaeamoku, a me Kahaawi Alua.

   Pauhaoa, Hana, Mau, Iulai 29, 1865.                                                                       193-3t

                                                                                                                                     

OLELO HOOLAHA.

   E IKE AUANEI OUKOU E NA KAnaka a pau mai Hawaii a Niihau.  Owau o Hookaaku, ka wahine mare

   A Kapalapala no Makawao i Maui.  Ke hai aku nei au ma ke akea, me ko Kauoha pu aku no hoi e hoi mai no kuu kane mare kapalapala. no ka mea, ua haalele wale kela la’u me ko’u hewa ola, a ke noho hoomauawanui nei au i kekahi mau makahiki me ka malama ole ia o ko’u ola.  Nolaila, i na i hoi ole mai o Kapalapala me a’u, alaila, e hoopii no au no ko’u poho.

                                                                                                            HOOKAAKU (W.)

    Honolulu, Oahu, Augate 3, 1865                                                                162 1m

OLELO HOOLAHA.

   E IKE NA KANAKA A PAU, OWAO ka mea nona ka inoa malalo.  Ke hai aku nei au i ka poe mea Holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Miula, Puaa, Moa.  Ina e komo ma kuu Kuleana Alodio e waiho la ma                                         

            Kaukahoku, Nuuanu, ma kai Hanaiakamalama.  E uku na Holoholona $1.00 no ke poo; ka Moa, e uku 25 keneta no ke poo hookahi.

                                                                        W. S. MAIKAALOA.

    Oahu, Augate 7 1865                                                                                              193-3t

OLELO HOOLAHA

-A NA-

LUNA HOOPONOPONO WAIWAI

-O-

“MOKUUMEUME!”

E KUAI KUDALA IA ANA E NA MEA nona na inoa malalo nei, ma ka Hale Hookolokolo, i ha Poakahi, la 28 o Augate, ma ka hora 12 o ke awakea, kela apana aiua o ka “Mokuumeume.”  e waiho la ma Ewa.  I ka poe a pau loa e makemake ana i wahi mahi, kupono i ka mea hookahi ke malama, a ke mahi hoi; eia ka wa e loaa'i.

                                                                                    JOHN O DOMINIS,

                                                                        Luna Hooponopono Waiwai o ka mei.

                                                                                    C.C. HARRIS (HLAKI.)

                                                                  Luna Hooponopono Waiwai o L. Haalelea.

    Honolulu, Augate 4, 1866                                                                          196-3t

I KA LEHULEHU!

HE MEA HOU!!

-HE-

Makepono, he Nani,

-A-

He Makepono loa!

U LOAA MAI IA S. GRINBAUM MA, MA ka moku “COMETA.”

HE AHI KOE KAULANA! 

A PULU OLE NO HOI I KA WAI!!

-NA-

A.M. POLLAK,

a ua ikeia ma ka honua a puni, oia ka oi o ka

Maikai Loa a me ka Makepono Lea, i ikeia a puni ka honua.

NO KA MAKEPONO LOA.

   He 150 ahi Koe iloko o ka Pahu hookahi, he 50 hoi kaua oi aku maoiua o ke Ahi Koe Koe pule.

                                                            NO KA NANI.

   Ma na mea i hanala’i ua Ahi Koe nei, aohe wahi h@ pele – aohe ne hoi e pak ai ke honi aku – a ua hookomoia iloko o ka pahu maikai, nolaila, ua kupono loa la ae na hale hookipa, a me na Hale Oihana.

  Ua kohoia A. S. Grimbaum ma, i mau Luna nana o kuai i ua mau Ahi Koe nei, ma na Mokupuni o Hawaii nei a e hoolako ia’ku no hoi ia laua, e like me ka nui o na mea e lilo ana.

   Ina oukou e hoao ia, aole oukou e makemake ana i kekahi an Ahi Koe e no.                                 A.M POLLAK.

     193-1M                                          Mea Hana Ahi KOE