Ka Makaainana, Volume V, Number 3, 20 January 1896 — Page 5
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IANUARI 20, 1896. 5
oiai, he poe kanaka maoli wale no ka i poino, e like la paha hoi me ke au kolera aku nei, ua like kakou me he opala wale no ia lakou nei ma ae. Pela paha; aia aku paha a na ke au o ka manawa o nei mua aku e hoike mai ina he opala io kakou.
-
Iwaena o na ohua o ka mokumahu Kopatica i ka Poalua iho la, o Kauka Bowie kekahi o ka mokumahu Belegica i hoopae mai ai i ka mai kolera. Ua hoike ae oia i ka nupepa Buletina e pili ana no ke kulana ola o na ohua Pake o luna o ia moku iloko o Augate i hala, aole nae he mai kolera kahi o luna ia ku ana mai, a mahope iho ka oili ana ae i o kakou nei.
-
Pau hoi kana, ua hoopuka ae ka Pi Ki Adavataisa i ko W.O. Kamika manao e pili ana i ke kulana ola o ua poe ohua Pake la, me ka olelo iho o ua ohua palemo alaula la, e akahele ua kauka la i ka walaau, no ka mea, aia ko koikoi o na olelo ike a na kauka ma ka aoao kue aku iaia, a o ka emi mai ka o kona kanikani ana ka mea e oi loa aku ai o kona olinolino ana ma ke ao nei. Pela paha?
-
Ke ae kakou ua pololei ole ka kela kauka i olelo ai, a ma ke ano nui nae, he maikai ke kulana ola na eemoku. Pake a aohe hoi he mea mai kolera, alaila, owai ka i hewa? Ua hoike maopopo loa mai ka W.O. Kamika mau olelo aia ka hewa maluna o ka Papa Ola a mamuli hoi o ka palaleha a palaka maopopo loa o ke kauka awa. Aia ka hewa a pau maluna iho o ko lakou mau kipoohiwi, aole hoi maluna aku o ko hai, a he makehewa wale no ka hoolalau ana ae. Oia, pololei!
-
Mai oi loa aku no hoi paha ka pono ina i hoomanaoia ae ka la 17 nei, ka la hoi i oili ae ai ka huaelo a pukaamaka loa ka aihue nui hookahi i ikeia ma ke ao nei, eia nae hoi, ua minamina makou no ko Misita Kole kaawale ana i Hawaii e ike ai ia Pele. Ina no hoi paha i akoakoa nui ae na poe "ulalele" o 1893 maloko o ka luakini o Kawaiahao i ka Poalima nei, e hoolohe aku i ko Lunakanawai Kiekie Alapaki heluhelu mai i kela palapala kaulana a Kuhina Nui Geresehama a me ka Peresidena Kalivilana palapala i ka Ahaolelo e unuhi ana i ke kuikahi hoohuiaina mai ka Aha Senate aku, a o ia hoi ke kinai make loa ia ana o ko lakou manaolana, ina no la hoi na nani loa.
-
Eia nae, ua hala aku ia la, a ua loaa ole hoi he hauoli nui ana no lakou. A ina no hoi paha i hana nui io ae, ina la ua ala hou mai na uhane o na kino make "moepuu" o Kuhina Kiwini a me Kapena Wilise o hoomaikai ia lakou a me ka laua poe i molia ai i ko laua kulana a me ka inoa hanohano o ko laua aina. Mai hauoli pu io ka hoi kakou me ko Waolani poe kamalii lei pohue a me ko Kawaapae poe olulo pae hewa. Huro!
-
Wahi mai nae hoi a ko makou lohe, ua manaoia no e malamaia ka la 17 iho nei ma ke ano nui a ku i ka hookelakela aiwaiwa, iloko paha hoi o kekahi halawai ana o ka Ahakuka Malu, a i ole, Ahakuka Kuhina paha, aka, e ole na olelo a Misita Kole, moe ai ia mau manao. Ua ao aku ka oia aole ka ia he hana pono, aka, he mea ia e hooinaina loa aku ai i ka lahui, a nolaila, o ka lakou mea pono ka e hana ai, e hoao ma ua ano a pau o hoopau ae ia mau ano inaina o ka lahui a e hana aku hoi i na mea e laulea a e maliuia aku ai lakou a hiki i ka wa e lilo aku ai o ka hapanui me lakou.
-
Ua naauao kela ao ma ko makou manao, eia nae, mamua ae o ua la la i manaoia ai, ua hana hou ia iho no ia mau hana hoonaukiuki a hoowelawela manao. Eia nae, ina o na hana paheleka mea i manaoia no ko ka lahui maliu aku, ke kuhihewa ole ko makou koho ana i ko ka lahui manao, aole loa no pela e loaa ai, oiai, ua hiki ole loa ke hoopoinaia na hana o ka la 17 poina ole o Ianuari, 1893.
-
Ma ia hope mai hoi, konoia na luna kiekie o na aina e maanei e komo pu aku i ka hoomanao ana o ua la aihue la, ua lohe mai nae hoi makou ua hooleia aku. A no ia kumu no paha i kani ole ai na po o ka Beninetona. Eia nae, i nei kakahiaka, ua enaona ka inaina a pii ke kai o ka ohua palemo alaula o ka poai mikanele hemolele, me ka olelo iho aohe kuleana o ua poe kiekie la e hoole ai a e hema ai hoi i ka la a keia Aupuni e hoomanao a e kulaia ai. Auwe, weliweli!
-
Ka i no paha hoi ua ana o Samu Damona i ka hoeueu ana i na iwi o na Alii kapu o Hawaii i ka la 14 nei, eia ka aole; aka ma ia la no, i ke awakea ana ae, ma ke kahua o ka makeke hou, mamuli paha hoi o ke pelukua ana o kona kanaka, ua koho oia i kekahi mau pakaukau kuai i'a a lilo mai iaia no ka pono o ua kanaka la, oia o T. Heu.
-
Ua hoikeia mai ia makou o ua o Heu ke alakai a me ka mea hooikaika loa iwaena o na poe pakaukau i'a a pau aole make koho i na pakaukau, no ke kumu ua pii loa a ua hiki ole hoi i kahi ke kuai a oi aku mamua ae o hookahi mea ma ke pakaukau. Ina he i'a hou, he i'a hou wale no, aole hoi i ke kamano, i'a maloo, a mea e ae paha; nolaila, mamuli hoi o ia mea, aia wale no ka pono o kela a me keia a koho a oi aku mamua o hookahi pakaukau.
-
O kekahi kumu no hoi, he nuku mai na pakaukau, he 8 no kapuai, a he 10 hoi kapuai i ka makeke kahiko, me ka loaa o kahi e moe ai a e waiho ai i na waiwai ma ka makeke kahiko. Ma keia makeke hou, ua nele loa ia mau pono, a ke imi nei hoi ke Aupuni i mea nona e pono ai ma ka pau loa aku o na pakaukau i ka lilo. Ua oi loa ae no hoi ka pii i nei wa, he $15 a he $30 ka hoolimalima malama, a he $15 wale no mamua.
-
He mea oiaio ua oi ae ka mae mae i nei wa mamua o ko ka wa i hala, oia nae, aia hoi ihea ka pono o na kanaka? A mamuli o ia ike i ka pono ole i lokahi ai na oiwi a me na Pake aole e koho. Mahope iho hoi o ke kuai ana i ka la i oleloia, a no ke koho hou ole ia aku mahope iho o ko Samu Damona, a me ko G.J. Wala koho ana i mau pakaukau no na Pake kuai bipi, ua koi aku kekahi Pake e hoomaka hou ke koho ana, aka, ua hoole oolea ia mai la e Kakauolelo Hakinika o ke Koena Kalaiaina.
-
Oia nae paha hoi, aohe olelo ana no Heu, no ka mea, oia hookahi wale no ka mea i kuai i'a iho nei i keia mau la iho la, mai na loko a me na kai mai paha o kona naku a me kahi poe e ae, a ua hauoli paha hoi oia no ia mea. Mahope mai nei, ua noi ae o C.B. Maile i ke Aupuni e kuai hou ia na pakaukau, ua noonoo ka Aha Kuhina a ua ae, a i keia awakea o kuai kudala hou ia ai. O ka makou wale no - aia iloko o ka lokahi ka ikaika, - a ina ua ike lakou ia mea, alaila, e hoomau aku no ma ia ano, koe nae paha hoi ka pilikia o ka noho ana, a pela aku. Aia no nae hoi ia me lakou, oiai, o lakou no ka i ike i ka mea pono no lakou.
-
Ina i makemakeia e lohe i kahi mea hou no ka aina nei, aia iwaho e nana aku ai. Ma ka Alameda i loaa mai nei he lono i kakauia mai nei aku e ka mea kakau o ka nupepa Honua o Nu Ioka, a na ia nupepa hoi i hoopuka ae a kopeia e ko Kapalakiko aenei mau nupepa, e hoohilikau ana i na inoa o ke Aliiaimoku me ke Komisina Beritania, a pakele ka ke Alii mai hoopiiia, no ke komo ana i Muolaulani i ke Komisina i hele kaapuni ai ia Oahu nei he wa i hala ae, a laweia mai ka kekahi mau pono o loko o ka hale me ka hueia o kana mau palapala pili oihana a kiola mokaki ia ilalo o ka papahele.
-
E ole ka e keakeaia ke Alii, akakuu mai ai na mea i hanaia a pakele ai no hoi oia, no kona ake loa ka e ike i na manao Enelani e pili ana nona. Mamuli o ka piha inaina o ua Komisina la, ua hoikeia aku ia hana a ke Alii i ke Aupuni, a e ole hoi i noiia mai ua nui ko ke Alii poino a pilikia e pilihua nei ma na ano a pau, pakele ai oia mai ka hoopiiia. No na mea aku i koe, mahope aku ia a maopopo lea ia makou ka mea oiaio a pololei.
-
Nolaila, e hoouna ana ke Aupuni i ka puali puhiohe i Hilo i ka la apopo, e hoolaulea ai hoi i ko laila poe, a pau ia, hoi nui mai a Wailuku. He hana maikai no paha hoi nei, he hoolawa like, a o ka oi loa aku paha hoi, e hoouna pu aku i na pualikoa, ke pau ka hoolaulea ana ia Pele, alaila, hoomaka aku e hoike i ko lakou ikaika kaua me ka "hiapaiole" o ka lua o Kilauea, alaila hoi paha, makepono loa na dala o ka lehulehu.
-
Ke hoeueu nei o Pele a me na iwi o na Kamehameha ia Misita Kole a me kona mau kuhina. He manao hana hoi nei mai ka mea ola a me na poe i make a aohe mea a ka mea hoopono o makau ai. Nolaila, aohe no a kakou mea e hopohopo a e uiha iho ai, no ka mea, aia mau no ka pono me kakou i na wa a pau a ma na ano no a pau, aohe mea koe iho.
-
Heihei ma Kapiolani Paka.
-
O ka la 1 o keia mahina, o ia ka manawa i manaoia ai no ka malama ana i na lealea heihei, a pela aku, aka, no ke ano kawau loa o ia la, ua hoopaneeia mai a ka a 17 nei, a ia la i hookoia ai ua lealea heihei. Ua hoomakaia na lealea me ua heihei kaa hehiwawae. O ka heihei mua o hookahi mile, eo ia Angus; heihei hapaha mile, eo ia F. Iaukea; elima mile, eo ia H. Giles. O na heihei lio holo, ekolu heihei i eo i ka lio o Bila Konuwela o Waikapu. Heihei kaa holo kiau, na Iuda ka eo a haule ko Makapolena lio. A he heihei kiauau okoa iho no, eo i ko Kimo Kuina lio, kekahi lio kaa o ka hui kaa nona ke telepona helu 290.
Aohe laukanaka o waho i keia la, no ke ano pau mai no paha o ke ohohiaia o na hana o nei au. Aole loa hoi pela iloko o na makahiki i hala ae.
I ke awakea he ki pu ma ke alo iho o ka halekoa. I ke kakahiaka aku hoi, he holo kaamahu ilalo o Waianae e hoohala manawa ai. Pamalo loa hoi o loko nei o ke kulanakauhale.
-
Ua waiho mai nei ka Hope Makai Nui Wiliama o Hilo i kona kulana. Aole i maopopo ka mea e noho ae ana ma kona hakahaka.