Ka Lei Momi, Volume I, Number 70, 12 September 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Ba Lei Momi

Poalua, Sepatemaba 12, 1893.

 

E Hoolohe!

 

            Ke hoike la aku nei ka lohe i na mea a pau, e pili ana i ke makou mau Luna a mo ka poa la@ @ pepa ma na kuaaina ma keia la, ua hoomuna aku au ia Benjamina Waiawaiole, i mea nana e ohi i na dala a pau e pili ana a ka pepa, a aole he kuleana o na mea e ae no ia bana a iaia wale no e hooponopono ia ai na mea e pili ana i ka dala no keia pepa. 

            E hoolohe na mea a pau i keaia.

W. H. Kapu.

Ona o ka Lei Momi.

Kauluwela, Sept 12, 1872.

 

MAI HOOLOHE.

 

            O ka hoolaha a Sam’l Kaanaana, i hoopuka ia ma na kolamu o ka nupepa “Ka Leo” o ka la 7 o Sepatemaba, 1893, aole ia i kulike meka hoolaha a ka Ona a Lunahooponopo io o keia pepa i hoopuka ia ma ka la 6 o keia mahina.

            Nolaila, ke hoike hou ia aku nei ka lohe o ka poe pau e noho nei ua aie i keia pepa mai ka malama mai o lulai a hiki i Augaie, ke papa loa ia aku nei lakou, aole e hookaa hookahi keneia ma ka lima o Sam’l Kaanaana, o poino auanei o@kou, oiai, ua hoopau aku au i kona Luna ana no ka pepa, a o na kikoo dala a pau e hana ia ana eia, aohe mana, oiai ua hoopau loa ia kona mana ma ia hana.

            A i mea e maopopo ai na hookohu aku au ia Samuela Kapo i Luan Lawe Pepa ma ko Kaanaana wahi, a o na kikoo dala ana a pau no kana poe lawe pepa, ua mana ia elike me kau i apono ai.  A o ka poe I aie ia Kaanaana, e haawi ae ma ka lima o Samuela Kapua, ka Luna i hoomana ia e a u.

            Eia hou, o ka poe uku mahina no ka malama o Sepatemaba nei, i uku mua ia Kaanaana, e pono lakou e hoike koke ae i na bila hookaa a Kaanaana i hana ai, i hiki ia makou ke kaana mawaena o ko makou mau makamaka heluhelu i hana apakee ia.

            Ke hoike ia aku nei, o kela hoolaha a Kaanaana i hoopuka ai ma Ka Leo, aole ia i lilo i mea mana, a aohe hoi a makou nana no ia mea.  E hoolohe e ko makou poe heluhelu i keia o poino auanei.

Ma ke kauoha.

Kauluwela, Sepatemaba 8, 1893

 

E KALA MAI

 

            Ma ka la iho la iuehinei, ua halawai mai la makou me kekahi pilikia ulia e hiki ole ai ko hoomanawanui, nolaila, ua hookaulua ia ka pepa ma ka la inehinei, a ua manao makou e hoao e hana me ko makou ikaika a pau, e hoopuka aku i ka kakou wahaolelo o ka la i hala a me ko keia la, i wahi e kala ia mai ai ko maku aie i ko makou mau makamaka heluhelu o keia kalanakauhale, i na nae e hiki ana.  A ke manao nei no hoi makou, o hoolawa mau ia ko makou mau makamaka heluheu me na mea e hookanalua ole ia ai ka noonoo.  Nolaila, e kala mai ia makou ma keia hana, i aole ai hoi oukou e hoahewa wale mai.

 

Ka Moeuhane Kupanaha a ke Alii

 

HE AUI NO KA MANAWA

 

            Ua ike iho makou maloko o ka nupepa “Ka Leo” o ka Poakahi nei, i ka moeuhane kupanaha a ke Alii, i hoopuka ia maloko o kona mau kolamu i ka la 25 o Maraki 1891, a oiai hoi ke makemake nei “Ka Eeo” e ike i ka manao o kekahi hapa o ka lahui no keia moeuhane ano nui ina paha ua kulike me kana i hoakaka ai ma kona mau kolamu i na la omamaka hou loa o ka puka ana ae o keia moeuhane.

            No makou iho, aole no i kulike loa ka makou mau wehewehe aua me ka ko makou mua, aka, he wahi anui ae no ia mai kaua wehewehe ana a mai liko nae hoi ka makou hoike ana no keia moeuhane i mea e ano e ai ka noonoo o ko makou hanau mua a hoahewa mai no ka makou hoololi ana ae i ko makou manao no ia mea.

            O ka moeuhane a ke alii i hoopuka mai ai, oia iho keia:

            “O ke ano o ua moeuhane nei a ke alii i ike pono ai mailoko aku o ka halealii, oia ka opuo ana ae o ka puloulou a me ke kahili a kiekie ilona, mamua pono mai no o kea lo o ka haleahi, a mahope iho kalou iho la laua a pili ilalo.”

            O keia iho ia kekahi o na moeuhane kupanaha loa, i loaa i kekahi o ua Aliiaimoku o keia Paeaiaa mai na Kamehameha moi, Lunalilo a me Kalakaua, a hoea wale ia Liliuokalani ka moi hoi i kau ka hooponopono ana o ka aina malalo o ka poe wahine a i ae hoi e hoolaha ia keia moeuhane iloko o kekahi nupepa o kona aina hanau, mahope iho o kona kau ana ae i ka Nohoalii he kokoke o piha ka elua mahina.

            Ua wehewehe “Ka Leo” i kono ike wanana i na la kinohi loa no, a ua moe malio mai kana wana a a hiki i ka la 14 o Ianuari, 1893, a ua poha mai ka leo e hooia ana i kana ike kilo a kuhikuhi puuohe no ia mau ia, a ua mahalo aku kakou no kona noeau, a oiai hoi, ua manalo aku la ka inaina o ka moe ma o kona wehewehe ana a hoala hou mai nei oia i ka moe a noonoo hou ia nolaila, ua pau ka ikaika o ka a oe, a ua kanihi, a oia hoi ka @ kou e wehewehe nei malalo iho, iloko o na mahele nui elua:

            Akahi: - Na Kumukanawai Elua.

            Elua: - Ka Hoomana.

            Maluna o keia mau kahua elua makou i manao ai, aia he manaolana ana no ke ola hou ana o ko kakou aina mailoko ami o ka lima o na enemi, oiai lakou o paa ana i ka mana o ko kakou aina iloko o ko lakou mau lima, a oia hoi ka makou i hoike mua ae nei, ua ani ka makou mau wehewehe a e pono makou e hoike i ka io o ka manao mua.

            Akahi: - Na Kumukanawai Elua.

            He mea oiaio, iloko o ka la mua loa o ka Moiwahine i kau ai iluna o ke kalauna, he elua mau kumukanawai i milo ia iloko o ka maawe lopi a lilo i hookahi, a oia ke kumukanawai o Kamehameha Elima, a me ke kumukanawai elau pu o  1837, oia hoi ke Kalakaua au.  He mea oiaio aia iloko o keia mau kumukanawai ke paouien imua ana o na kanaka ponoi o ka aina a me na malihiai main a Aina E mai, a ua lilo keia i mea e ulu mai ai o na haunaele, a me na hana powa he lehulohu wale.

            Ua ala mai ua haunaele kuloko, a ua iko kakou, mamuli o ka lili o na kanaka i ka mea nana i hookahua i keia mau kumukanawai elua i mohair ia ai ke ola makamae o kekahi mau kanaka Hawaii ponoi, I ke au o Kalakaua Ekahi, ka mea nana i kukulu i ke kahua o keia mau kumukanawai.

            I ka make ana aku o Kalakaua, i kau mai o Liliuokalani i moi, aole i manalo ka lili o ka lahui no keia mau Kumukanawai Elua, oiai e oui mau ana keia mau mea iloko o ka puuwai o oa makaainana a ua kulike no hoi ia me ko ka Moiwahine makemake e noho nei, no ka mea he hoolohe a he aloha kai loko o kona puuwai no kona lahui.

            Me kona wiwo ole, a me ka makau ole, ua ku ae la, kona mau kapuai Alii a kahea mai la i kona mau makaainana e komo aku e  hoolohe maloko o ka malu o kona haleahi ma ka la 14 o Ianuari, 1893, no ka pono o ke Kumukanawai Ana i hana ai.

            He oiai o, ua hooko ia keia leo alii, mahope iho o kona hookuu ana aku i kona Abaolelo kau Kanawai, a ua hoomaka oia o wawahi a okaoka liilii ke Kumukanawai o Kamehameha elima a me Kalakaua Ekahi, oia hoi ke Kumukanawai Elua Pu, a i keia la a kakou e noho nei, aohe o kakou Kumukanawai hana ia a hoolaha ia iloko o ko kakou mau buke kanawai. 

            Hookahi wale no o kakou Kumukanawai i keia la, oia hoi ka leo o ke alii, i ka pane ana mai ponei: “E hoi oukou me ka malama i ka maluhia.”

            O ke kumukanawai keia a ka lahui e noho nei, mai kela la 14 mai o Ianuari, i kakou ia a paa loa iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii, a aole loa e hiki i ka mana o ke kanaka ke hoonioni a ke hoao paha e hoohiolo i ka paa o ka mea a ke Akua i kukulu ai ma o ka lehelehe la o ke alii, i hoopuka ia me ka paau welenia a ku hoi i ka ehaeha.

            A heaha ka kakou mea o ike nei, ke hoao nei ka poe kolehe, ka poe aea, ka poe puniwaiwai a me ka poe pakaha, e hoolimamali, e hookauhihi, e hoopahele ana i ka noonoo o kalahui aloha o Hawaii, me na apana dala, na apana aina hookuleana makaai, a me na hana limahana no ko aupuni noho manawa wale iho no, a maopopo ka mea i pono.

            Ua ike no kakou, o ka poe luda, oia hoi ka poe kumakaia, ka poe hoi mahope o ke dala, o lakou no ka i puni a i hihia, a i komo hei iloko o na pahele o keia au poino.

            A o ka lahui holookoa, aia no lakou malalo o ke kumukanawai o ka manao, a he mana hoi e hiki ole ai i ko ke kanaka mana ke wawahi, oia ko Liliuokalani kumukanawai a ku nei i keia la mai Hawaii a Kauai, a o ka pu-