Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 22, 27 March 1839 — Page 87

1839.) KUMU HAWAII. 87

makaukau ana makou e hoi mai i Lahaina nei. E hana ana makou i na waa o makou, pupuhi mai la kanaka, a me ka wahine, a me kamalii, alaila, pupahi baka iho la kekahi poe no uka mai lakou, i halihali mai i ai na makou, a i ko lakou puhi ana, lalau aku la kekahi mau kanaka elua no kai laua, pupuhi iho la i ka baka, alaila ona iho la laua, ike aku la makou i ko laua mau maka e oleha ana, me he kanaka make la ke ano haalulu iho la me he lolo la ka eku ilalo i ke one, aneane pau koke ka noonoo. Alaila akaaka aku la na kamali i ua mau kanaka la, kahea aku la lakou me ka akaaka, aole o laua lohe i ka leo o keia uwa ana a na kamalii ia mau kanaka, he poe kamalii naauao no ia, ua ike i ka olelo a ke Akua. O na kanaka ona baka he mau kanaka naaupo no laua, aole i ike i ka heluhelu i ka olelo a ke Akua. Na KALILIAUMOKU.

KE KUMU HAWAII.
WENEDE, MARAKI 27, 1839.

                He kanaono mau haumana ma ke Kula nui, ma Lahainaluna, i keia mau la. Ina paha aole e make e kekahi, aole hoi e molowa kekahi a me ka hana ino, e lilo auanei lakou i mau kanaka makua naauao he 60. Pela ke Kula kaikamahine, ma Wailuku. E lilo auanei lakou i mau wahine maikai io ke pono ka hana ana. A o ko Hilo, a me ko kela wahi a me ko keia wahi e kula nui ai na haumana.
                Mai waiho kakou i ke kokua aku i na kula. i ole ke kula ea, e ole anei ka naaupo? Aole ke kula ea, o ka hoi hou no ia i ka hoomana kii Aole e ulu pono ka olelo a ke Akua ma ka aina kula ole. O ka hele pu ka pono o laua elua, o ka olelo a ke Akua a me na kula.
                Ua maha ka mai o na'lii, a o Kauka Aneru hoi, o na mea i hoikeia aku mamua he mai.
                Holo mai la Kuakini laua o Hoapili wahine, ma ka la 14 o Maraki nei.
                Lohe iho nei makou, ia Kuakini mai ko makou lohe, ua nahaha loa o Harieta, a oki loa, aole paha e holo kou ia moku ma keia hope aku.
                "Ina e alakai ka makapo i ka makapo e haule pu laua i ka lua''
                Ke uhau hou nei ka hale pule o Honolulu nei. Ua paa ka hale lua olalo, ua moe na laau o ka papa hele, a ke uhau la na kanaka i na pohaku o ka hale oluna.
                Ke hana nei ka hale wili ko; na na kanaka ke ko e wili nei.
                Ua haawiia ka nui o ke kula ma Nuuanu i na kanaka e kanu ai i ke ko no lakou. Ke hana nei lakou i ko lakou mau pa: he pa lepo kekahi a he pa pohaku kekahi. O ka pa pohaku ka maikai. Ua paa kekahi mau pa, aole nae e nui; ke hana la no ka nui. Ua paa ka pa nui o Kekuanaoa a ua ulu ke ko a me ke kulina. He umikumamalua kanaka ona he poe hoolimalimaia ma ka malama, aia ia lakou ka hana maloko o ua mala ko la. Ke kanu la o Mi. Binamu i ke ko ma Kapunahou, a ua ulu kekahi. He mau la ua keia, ua pulu loa ka aina, nolaila paha e ulu nui ai na mea kanu i keia makahiki. O na holoholona ka mea ku e i ka mahiai ma keia kalana.

NO KA OPU.

                Alua kea i ka olelo ana; o ke kea paa a me ke kea hakahaka. O ke ake mama a me ka puuwai, oia na mea maloko o ke kea paa; a o ke ake paa, a me ka opu, a me ke ake niau, a me na puupaa, a me ke koana mimi, oia kekahi mau mea maloko o ke kea hakahaka.
                O ka paku mawaena o na kea, he io huki ia, ua pili ma na iwi aoao olalo, a me ke kuamoo, a me ka iwi umauma. He io keia no ka hana ana, a i kona huki ana ua like me ka mea omo; a huki ilalo ke ake mama, alaila komo mai ka makani ma ka ihu, e puni ai i ka hakahaka. O ka lele ana o ke oili, a me ke kapalili ana o ka houpo, oia paha ka eeke ana o keia paku o na kea.
                O ke ake paa aia ma ka aoao akau, malalo ae o na iwi aoao a hiki i ka houpo. O ke au kana mea e hana'i noloko mai o ke koko. I ka hoi ana mai o ke koko eleele, mai na naau mai, a hele i ka puuwai, komo na aakoko maloko o ke akepaa a ua hoomanamana hou ia lakou malaila, i hookaawaleia ke au noloko mai o ua koko eleele la. Alaila hui pu ia na aakoko i hookahi, a pii aku, a komo iloko o ke aakoko e pii ana. Ua waihoia ke au maloko o kona aa, a hiki i ka manawa e ai ai ke kanaka i ka ai, kahe aku la ke au, a komo iloko o ka opu e huiia me ka ai. Aole i akaka lea ke kuleana o ke au malaila: ua manaoia, oia ka mea e hookaawale ai ka mea maikai o ka ai, a koe ka mea ino, a me ke okaoka.
                Aia ma ka aoao hema ka opu. Oia ka laulau no ka ai, he lahilahi, a he nui ke koko maloko o na aa mawaho ona. O ka hana, oia ka hoonapele i ka ai.
                O ke ake niau, he ake loloa ia e pili ana mawaho o ka opu; aole i akaka kana hana. Olelo kekahi poe he waihona koko no ka opu, no ka nui o ke koko maloko ona, aole nae i ike pono ia.
                Alua ano o na naau, o ka mea nui a me ka mea liilii. Ua uhiia lakou a pau o ka makaupena. Aia ka mua o na naau liilii, ma ka pau ana o ka opu. Hookahi kapuwai kona loihi, nolaila i kapaia naau kapuwai. Ma keia naau e komo ai ka nuku o ke au. Mai ka naau kapuwai a hiki i ka naau nui, eha anana ka loa o na naau liilii, a he hookahi kahi paha iniha ka nui ke anaia mai kekahi aoao a i kekahi aoao. Ua poai ka naau liilii a anapuu a puni ka piko, alaila komo iloko o ka naau nui o kauha kona inoa, aole e komo kekahi piko o ka naau iloko o kekahi e like me ka naau kapuwai; ua komo huina ha maluna aku o ke poo o kauha. Elima kapuwai ka loa o kauha, aia kona poo ma ka hena akau; pii mai la ia mai ka puupaa akau, huli ae malalo iho o ke akepaa, a mawaho o na naau liilii, a hiki i ka aoao hema malalo iki ae o ka opu, alaila hoi ilalo a hele kekee, a hiki i ka iwi kikala, malaila e iho ai mawaena konu a puka aku mawaho.
                Eia ke ano o ka hele ana o ka ai mai luna a lalo. Komo ka ai iloko o ka waha, e nauia e na niho a wali, a huipuia me ka wale o ka waha; oia kekahi mea e hooheehee ai, alaila moni iho la; hele ka ai maluna o ke alelo, a maluna hoi o ka puka o ke kaniai, poi mai la ke kileo a paa ka puka, i komo ole ka ai ma ke kaniai, iho aku la ka mana ai a komo iloko o ka opu; malaila e huiia'i me ka wai o ka opu, he wai pahee a he ikaika hoi i ka hooheehee. Oia, a me ke kuha i moniia mamua, a me ka mahana, a me ka mahola ana o ka opu, ka mau mea e lilo koke ai i hehee, a komo iloko o ka naau kapuwai, Ua omoia kekahi o keia mea heehee i ka wa e noho ana maloko o ka opu, a ma ka naau kapuwai, omoia no, a pela e omoia a hala na anana elima o na naau, a pau ka momona o ka ai, a koe wale no ka mea ino. He kinikini na aaomo e hookomo ana ko lakou waha ma na naau a pau, he liilii me he hulu puaa la ka nui, a ua piha lakou i ka ai heehee, ua like me ka waiu kona ano. Huiia na aaomo i hookahi ma ka aoao hema o ke kuamoo, ua like kona nui me he hulu nene la, he keekee nae ka waiho ana. Pii ka wai momona ma keia aa a hiki ma ka ai, alaila komo iloko o ke aakoko o ka lima hema, a holo pu me ke koko a hiki i ka puuwai, a malaila aku, a hiki i na wahi a pau, e lilo ai i io, a i iwi, a i momona, a i na mea a pau la e ikaika ai ke kino. He holo mau keia, nolaila, aole e pono ke kanaka ke noho wale, aole e ai i ka ai. O ka ai pinepine ka pono, i ekolu paha ai ana i ka la hookahi, aka, aole e pono ke hooluhi hewa i ka opu a hoohana nui ia ia i ka ai nui loa, o kaumaha a awaawa ka ai maloko o ka opu He kumu ia o ka haoa a me ke nahu, a me ka wela o ka opu, a me ka hoopailua, a me ka luai, i pau ka mea e hiki ole ai ia ia ke hana i ke kiolaia'ku, a haalele. Eia kekahi hewa nui o ka puhi baku, o ke kuha wale ia'ku o ka wale o ka waha, ka mea e pono ke moniia, i mea e hooheehee ai i ka ai; a ina paha na moniia, ina no ua awaawa i ka uwahi baka. O ke puhi baka ka mea e nawaliwali ai ka opu, i hiki ole ai ia ia ke hana i ka ai e pono ai ke kanaka. O ka hana maoli o ke kino kekahi mea e pono ai; oia ka mea e emi ai ke kino, a o ka ai ka mea nui ai. E like paha me ka mahiai; o ka wai ka ka mea e ulu nui ai ka ai; a o ka la ka mea e pau ai ka wai; aka, ina he ua wale no, aole he la kekahi, ina ua pono ole ka ai, ua loliloli. Pela ka hana e pono ai ke kanaka. - Analomia.