Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 43, 23 October 1880 — Na Olelo Hope a Limaikaika Wahine. [ARTICLE]

Na Olelo Hope a Limaikaika Wahine.

f Haiia naUko 0 ha Luakmi o Kaimiahao, Okatoba 17 ISBO.J Half.l,C LXXX,—NA Himen;sS7-292-255, mailio la oukou a pau, oia loeia, un maknukau au o haalele i kein ranu kaiaulu, a noie paha bu e ihe hou ana i ko oukou mau helehelena «m ke kmo. Peliea, e halawai pu nnei kakou a pnu m , kela aono o ka make? Kc ku nei au mannei, ma k.hi a kuu ka«o i ku ni» h»i nku i ka olelo o ko ola no n» makahiki he lehulehu imua o nn kanaka ho lehulehu wa|«. Ke hoomaha noi oia i Iwnahana.apol» no na poe lio n«i walo i lohe i kowi 100. Ekolu mnkahiki i hala »e noi ke kamaUio ana o kekihi o m*u A nno koke iho nd" Tko o n« knmailio hou kek.hi ke.ki a'o ma keia wohi no. Ain laun a elua ma ka ama Uaa. walo loa i keia wa, n ua haalelo ia au mo ho kumu U»nu la ua mne na lau, na haihai na lala, e ku wnle ana ma knhi oneanea. hala knhiko. I,Vu e noho un heluhelu au no ko Hawaii nei mnu mok" " " a l 1 " J a m J Vemaho e hcle ma | fu«ō ne la o Limaikaika mai loko o klna kula kahi i hoonoauao la ai, a ua hooholo oia me keknhi poe e ae e holo mai ī keia Bina, e lawe mai i ka mnlamalama o ke ola ia nei. Ua kono oi. ia'o e holo pu mai me ia, 8 ua ae au. He 17 ko nui o ko makou a makou i holo mni ai.he pilikia ka noho.na. iloko o na mahina eono o ka holo una ma ka moana he nui na hoopihkia ia o ke ola Hooknhi wahi hoomoha maikai i loan ia makou ma ia holo ana mai i ka moana, oia 0 Rio Jnneiro, ekolu pule o ko makou ku nna ilaila no ke kapili ana i kekahi mau wahi nahaha o ka rnoku. Ua hele makou 1 Honolulu nei iloko o Mei, ]532. O Binamu, Tatinn, Ke.ki, Wini, Likeke' a me kahi mau miaionan e ao ka i hele mai maluna o Ua inoku me na olelo aloha, a me aa hookipa oluolu ana, na ia mau mea i hoolana ko makou manao. Ua hoouna mai o Kanialani i kona kaa ho i kahakai, i mea nann makou e hallhali aku i kauhale, aole nae he lio nana ke kaa, a ia'u e noho ne L 'hlohao iloko iho o'u, pehea la e hiki ai? Ia wa hopu mni la keknhi mau kanaka ikaika i na kolo 0 kekaa anee aku la makou imua. Uakahi. He mea e'loa keia mah'u nana ana, no ka mea, aole au i ike i kanaka olohelohe mamua, akahi w a | e no. £ walaau ana oa mea a pau me ka leo nui; he ano huikau ano ole la mau walaau ana 1 ko'u olelo aloha, a aole loa no e poina ana. la wa ua akoakoa mai na kumu a pau o kela a me keia mokupu Q i i Honoluiu nei, n ° ke kuka pu a me Ua imi ana i n« mea e pomaikai ai ka lahnikanaka. Ua hele n»i na, kalo, maia, puaa, moa a pela'ku.me ka hui pa niai i ko lakou aloha. He aloha na kanaka, a he oluolu, n o kekahi poe nae,- he lepo 100. Ua hele mai na 'lii e ike ia makou, onawnliwnli 0 kona kino. Aia a maha iki ko makou luhi, na Binamu makou , ulakai ina na ala ololi a me na kuauna loi, a hiki aku la i kn halealii pili, mauka pono iho o knhi a'u e noho n e i. Malnila makou 1 īke ai m Kaaliumnnu. He wahino nui oia, a he ihiihi kona ano; ua aahu m oia i ka holoku keokeo, he mau kamaa ili manoanoa rna kona wawae, a mo na lei hala ma kona a). Uakahi maiUai ia kona lauoho a ua hoopaa iu me ke k«hi ea nai maikal. Na ka lima mo ke nloha nui, a kuhi m»' la i na aku koua oluolu e ae mui ia makou e noho ma ka aina a e ao aku i kaneka, a ua ae kie oio nianiun, aka n« ke aloha i hoohuli i kona naau, a ua lo»a iaia ke ano akahai rumi nui a ua pnku ia mawaena me oa paku lole kalakou. Mahope iki mai o ko makou ike ana, ua lawe ia oia i Manoa, ma ke ano nawaliwah o kona kino, a hala kahi mau pule muloila 0 o oia i make ai. Ua unuhi mua io aku la ke Kauoha Hou iloko o ka olelo Hawaii, a oiai o Kaahumanu e waiho Hna i ka mai, ua haawi ia'ku kakahi buke ma kona lima, ua lawe oia i ka buka a hooi k« oleloa ke Akua. kona lahui kanaka ma ka pono a me ka makau i ke Akua, a he aloha nui ko lakou nona. He olakai kupono oia no na 'l» a pau. 1 kona wa i make ai, ua hapai ae ka lahui kanaka i Wo lakou leo pihe, e kumakena ana a puni ka nina; a lolie m aku la na kupinai kuohiwi a pau. He ehtv Moi a elua la Hawaii nei;nka, aole loa au e poina i na

a ke Akua, a he nui na makaaināna i hooPomaikai ka lahui kanlka nona'ke'alii e makau ana i ke Akoa. O na kai, na puu, na mauno, ke oia mau nei ia mau mea e like me na wa Uhiko loa. Jna /io inea hiki ia kakou ke kmo aku iloko o ka 1010 pohaku o Leahi, he mea e u aoao moolelo kahiko i kaha ia a paa malail»; ka hanau ana mai o keia pae moku; ko ku« pu mua ana o n. m«a ulu ma ko one Ha. waii; ke kumu o ka lahui kanaka—kahl i luki mai ai—ko maaloalo ana o na waa kaona e imi ona e hoohui i ke aupum llalo okaMoi hookahiioka pao ana o ka hoom«1« kii me ke «uhulihia «tia o tm kii,- ka hiki nna mai o na moku haole me na mai a lelo ona wa i haia. E hele kakou a e kamailio me Leahi, ka mea i'kupaa no na keneturia he 'ehulehu wale, a'ko ku nei nomo kona mau wawae iloko o ke kai i punia i ka hu'a keokeo oka hai'na ona nalu. E nino ka Hoku Ao nani i poha mai maluna o ka peuli o ka aina mahope o na kau loihi o ka pouli; na moku i maaloae ma konaalo me Oianameaiike raaka īa e.Leahi. lko makou ku ana mai iloko o Mei, ua hala ka hooilo. emoole maloo ae ia o Hooolulu no'ka i.ele iWa ua. Aohe mau alanui i hoomaopopo ia, a he kakaikahi loa na haie laau ia wa. Oka hale o Binamu kekahi o na hale mua loa. Ua lawe pu mai oia ika laau o kona hale mai loko mai. ona hale pili ka mea nui iloko o ia mau la, a he -paikai ka hana ana. oka wai kai lawe ia raal iloko o na hue wai maluna o na poohiwi o kanako, pe(a na ukaoa e ae. Aohe nui na iaau malumalu o Honoluiu ia wa, o ka niu ka laau i ike nui ia. Ua mahalo nui ia ka ulu niu o Waikiki, e like me ia i raahalo ia i keia wa. He luakini pili e ku ana makai iho o ke kahua o Kawaiahao nei. 0 ka luaklni mua keia a'u i komo ai ma kek paeaina. He mea o i Uo'o manao ke ano e o na mea a pau. He ano ena hueolelo Hawaii e puka mai ana mai ka waha mai o Binamu. Oka awai, he wahi ahua ia i

Mamua pono iho o Bioamu kahi a na 'lii i noho ai maluna o na noho inaa. Aohepapa hele o Wa luakini, ika un halii īa ka lepo me ka uiauu, a ua halii ia nae na moena lauhala ma kahi a na 'lii e noho ana. 1 ka la mua a'u i komo ai i *ka luakini aohe i fXiki ae o Kaah.utnaau, ao ka nawaliwali omaimei; aka ua hele raai nō kari£rkane, Kekanluohi, Kmau a me kekahi mau aln e ae. (Ja aahu ia na 'lii wahine me na hploku a me □a kihei kapa maoli, aohe kamaa ma na wawae. Da aahu ia na 'lii kane me na lole haole a me ke kihei kapa, a ua uiii ia na poo i kahi wa. Ua noho na makaainaaa maluna o ka mauu i haliī ia. (Ja lium«-na kane i ka malo, a he kakaikahi loa o lakod i komo i ka palule; he paw ko nawahinea me ke kihei maluna o ka poehiwi, a o na keiki e hele olohelohe ann. Ua hoolohe pono no kahi poe ia £innmu,a he hiamoe ka kekahi. Ina e luhi kekahi o na 'lii, o.kona aku no ia maluna o ka inoena. Ua ike na 'lii i ka pono o na kahi hoopaa lauo-ho,-a ua lako lakou, aole nae pela namakaainana; aohe malama ia ka lauoho, e v»aiho ino sna, a e wauwau ana lakou i na poo. Ua himeni pu na 'lii me na misionari maloko okahi mau buka himem i hoomakaukau tnua ia; a ua ike no kekahi poe i ka heluhelu, Ua pnanaau loa ia'u ka leo mua a'u i lohe xi iloko o kela luakini pili kahiko, oia 0 Greenville i keia wa oia o Aia hoi, he leo ia i mahalo nui ia e n'u. Ua hoao no keknhi poe iloko o ke anaiūa e himeni, aka aole 1 like ke mele maikai ana me na leo a kakou e lohe pu nei. i keia la. Ua hai la mai ia makou ua oi loa ae ka poino o na kanaka ia wa i ko na mukahik) he umikumamHlua i ha)a ae, oia na makahiki i ao ia ai (akou ma ka pono, a pela no i ka nana aku. i ka ike mua ia nna o keia lahuikanaka, ua like lakou me na holohoiona hihiu ; o ka huaolelo & ke 'Lii, oia wale no ke Kanowai; aole a lakou olelo i kakama ; na na kumu misionari i hooponopono ka , olelo a loaa na hua a me na buke ; a n» lakou i ao ka poe kahiko me ka poe hou i ka heluhelu. Ua ikaika ua maiiao o nft kanaka e imi i ka naauao. Aole lakou i ike i ke Akua. o na kii leo ole wale no, a na na kum» i ao aku i na mea o lehova. Ua ikaika ka uiu anao ka noonoo o na kanaka e like me ka mahuahua aoa mai o ka malamalama. a ua hilinni lakou maluna o na kumu; ua hoolanaia ka manao o na kumu, aka, ua luhi lakou, a ua pal«psla aku i Amenka i poe nana e kokua. a ua hiki mai na kokua. Be 19 mukou i ko makuu pae «na roai, a i ike iho la makou i ke ano o na knnaka, e like me ka'u i hoiVe mua ap la. O keja poe inakua 0' k« pono i loaa ia makou, ke moe nei iakou a pau iloko o ka poli o ka honua, aka, ke koe nei ka iakou mau hana maliope o lakou. Pehea Uo oukou manao 7 Ua olelo mai ke Akua ia lakou no ka lakou mau hana iwaena o keia lahui. O ka makemuke o k"a Aha Misiona nana makou i hoouna oti»i, e hela kekahi inau kut»u eko'.u me na wahine i na pae aina o lk hema, a e lawe i ka mālamalama o Ue ola i ko laila poe. Ua hooholo ia « hele o Limaikaika a me kekahi mau kuma e ae elna ; »ka, ua hoouna inua ia kekahi mau elele e īke < ka aina, a e ninau oku i ka ae 0 rta 'Lii no ko makou hele aku. I ka wa 1 hele ui na elele, ua hoi maua me Liiaaik*-

īli» i Mololi*i e nob» pu m* Hikikolu. «a, ko makou ho& ho!omoJju, » kokaa iho 1« «naoi i'k» bani- maiaila. Mahope iho o ia mau U lto mokou holo ana i kn Paenioa o Nuohiw, ha jtoe «J ih». n»Ua ko Wt*; aoho llko K nol>o'rniTfc » me kn oluolu me ko Haw«H ! H« n«m naoia mau mokuponi; oa pi« /n* fctioia * rao na ulu niu.e hua »na i na hm momona. He n#nV,n* holeholena » pau o ka aina, a o ktt kanaka walo no kai hewa. 0 ko makou ola ana malaili ka hoiko o ko ko Akua lokomaikaī. Aoh« mea kaua ma ko makou mau lima, a ua like ka noho ana me D«niel« imua o na liona i hoopaa in ni nft wah» i ole ai lakou t hoeha iaia. l)a haalele makou i kela #ql e no na kumu keake», aka, no ka makaukau o kekahi miaiona eae e hapai i>» &«na v He mertnaikal loa ia makou ba Kōi hou an& maiio oukou nei mahopa o ia noho ana iwaena o ka poe ai kanaka, I ka wa i hiki mai ai na k'umu mua, ua like oukou mo he mahinnai \a i paapa i ka nahelehele, ua hewa na mea i p«u, aole ulu na pua maemne. CTa kaou lakou ika r*uoano o ka Pono, a ua ninini j ka wai o ka Pule a hiki i ka wa i ulu ai, a |a lilo ka waonahele i kihapai ulu nei na 1 pua o ka Pono īloko o ka malamaiama o ke aloha o ke ua hoopomaikai ia ka luhi o na kumu. E like nio .ke lunikau ana o Davida ma ka Halelu pela au e kaumaha nei no ka hele ana mai o ka puaa 0 ka nahelehele e hana ino l ko oukoo mahinaai, a ke ai nei na holoholona o ke kula. E nana pono oukou i keia maa pua o ka Pono, no ka mea, he nni na kaoaka manao ino e ake nei e hana ino ī ko oukou mala pua. Ina he manao ko oukoa no ke kulana lahui i mahalo ia iwaena o kanaka, aiaila, e huli oukou mamoii oke Akua ola, ka mea 1 aioha ia oukou me ke aloha ī oi ae i ko ka makua, e, hull ookou i kaoa olelo maikai i loaa ke ala e hiki ai4 k*4»ni, kahi a'u e manaolana nei e halawai me a pau, ke pou na hana o keiaola ana. 0 kekahi hapa o ko'u <)hana, ke moe nei malalo oka malu o keia luakiui. Ke noi nei au ia oukou e malama maluhia īa wahi. He umi a'u mau keiki, a he ekolu o lakoa i h«la e mao ma ka aina pomaikai; o na keiki ehiku 1 koe ke peahi mai nei ia'u e hele aku ma kela aoao o ka moana, a ke hele nei au me ka , manao ua pau ka'u hana me ouleou. Mamuao ko'u haawi ana aku ike aloha hope ia oukou e ae mai ia'u e koi hou aka ia oukou e haalele aku i 'na kapa makē o ka hewa, a e malamā pono i ko oukou maa kiho, ka waihona o ko onkoū mau obane makamae. Wa ka llhane Hemolele ookou e hoomae» inae, a e boom»ka«kau-ia oukou no ka hoine iloko o- lemsalema hou.V Ina oa heW* au ma na ao nna ia oukōu, ke noi nei aa e ka!a īa mai au. He ake ko'u e apo aku oe iko'n toap lima i ka aina a pau, na puu na maunaa me na kualono o Hawaii, me kona lahui pu kekahi o ke apo aloha hope loa. He hauoli ho hoi ko'u ke k'po aloha aku mk ka lima, aka na nawaiiwali ke' kino. ooliila hi puanamil* aku nei aU, aloha oui oukoua : pau m?'