Ka Holomua, Volume I, Number 9, 29 November 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA –o– HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki

- MAHELE V. i£A HUAKAI 1111 AIvOHA I KA AINA O KUAIHEIANI (Hoomauia,) "A ia*u nae ī ike aku ai ia oukou, -lele ae la ko'u hauli i ko oukou paa like mai i kekahi mau ope hulu manu, a hoohuoi wale iho Ia no au iloko iho o'u: Ka! 0 a'u mau manu puapua lenalena paha keia o ka ike ana i ka po nei? "Ae, Aohe a'u mea e olelo hou aku ai ia oukou e a'u mau aikane, koe wale no: E hoaumoe kakou ia nei, a ka la apopo ia hele ana ka huakai malihīni i na Kona, he Ia okoa. ' Ua kaumaha au i kuu aie nui ia oukou. Ina paha no kahi o oukou ka pilikia, pehea la e hiki ai ia'u ke haawi aku i na kokua o ka hoopakele ana, oiai, oia iho la no au la. Aohe mamua o'u, aohe mahope. Aole hoi ma kuu mau aoao. Nolaila, ke au'a nei -au ia oukou me a'u i keia po, a 1 ka la apopo hele like kakou ma ka oukou huakai." Ala-ila, pane mai la kekahi poe kaikamahine kamaaina, he poe .hoaloha no Waihoikaea: "O ko makou manao like aku la ia me ko ke aikane a oukou i hoike aku la. E ka'ulua kakou ianei i ne» po, a ka la okoa ia hele a kakou no na EHona." c< E-pale ko makou hoaumoe me_na kamaaina," wahi a Maile pakaha me ka hoomau pu ana mai nohoi i ke kamailio ana. "Oiai, aia i kela puu e oioi mai la, oia no oe o ka lae o ke Ahi e kalali ae la, oia ko makou wahi e hoomaha ai." A o kekahi no hoi, aohe o makou manao no ka hele pu o kahi mea o oukou me makou. Na makou no ia e hele malihini ma nei man kaha aku; a mai hoanoeia ko oukou noo~ noo no la mea." Ia lakou nei no e kamailio ana hooho ana kekahi poe kanaka no kekahi punohu ua-koko e nee ae ana i ka moana'ame ka pipi'o a kekahi mau anuenue. Hirli aku la o Mailekaluhea wia a nana aku la i ka moana, a ike io aku la lakou i ka ua koko ame ke anuenue e nee haaheo ae ana i ka ilikai, a hoomaopopo iho la lakou no ke kaikuaana ia mau hoailona e holo ae la maluna o ka waa papaua ona. A ia wa lakou i olelo mai ai i na kamaaina ame ke aikane: u O ko makou manawa keia o ka hele ma ka makou huakai, ua ku ka makole ma ka huli komohana. A o ke aloha no ko oukou e na kamaama eme oe e ka makou

aikaoe. .Umia ke aloha iloko, kuleana no ka makamaka e kip: mai ai." O ko manawa no i« i ku ae ai a haawi ke aloha i nz kamaama, a hoomaka mai la k£ hele ana ma ia mau kaha. hele nei lakou mauka o lea aina. a ke holo ae la nohoi na kaikuaana ma ka moana. Awiwi mā: la lakou nei i ka hele a hoea iluna o kahi e kapaia nei i keia wa o Kaimuki, molehulehu iho la. A mai ia wa'hT~ka7 lakou neī pii ana aku a hoea iluna ponoi o ke kualapa o ka puu o Keauau. 0 ia hele no o lakou a kau pono 1 ka lae e nana iho ai ia lalo o ke kai o Kleauau, hoomaha lakou nei. Ike ae la lakou nei ma ka huli mauka o ua puu ala i kekahi lokowai. ]NTana pono iiiai la lakou imua i ka pakika i ka ale o ka auwaalalua o na kai iuaana a komo i ke awa i kapa ia o Kou. Ia lakou e noho ana, pane ae a o Lelailekaluhea i kona mau aoahanau: "Klei ko kakou noho kokoosolu i keia waiii. Aole hoi oko iakou noho ana iho, o na kaieuaana ame na makua o kakou, aa kupuna hoi ame ka lehulehu 3ka ohana. O kekahi noht>i, o ea makuahine hookama o kakou aia o Kaaunaikahakoiwailani-i--«eaouli. Aole oia me kakou. He keu ka mea aloha i ka. hoomanao ana ae ia, lakou apau, a ia kakou nohoi. Aia na kaikei|fir ana o kakou ua pae aku la i ke[a aina palahalaha, a e hele maLihini aku ana kakou ,mai nei wahi aku a hoea i kahi a laua i pae aku la. Heaha la hoi kana, s hele a kakou no mua." I alawa iho ko lakou nei hana ma ke alo makai o ka lae a lakou e nohō ana, pua ana ka malamalama o kekahi mea hulali e Like me ka a ana o ka lamalama ike kai. A olelo ae la o Mailepakaha: "īie keu ka hoi kela aka mea a e weli mai la. Heaha la nei mea weli? He maka ihuwaa paha'?" Pane mai la hoi o Mailehaiwale: "Malia, he lamalama kena i loaa ona alahele no kakou e iho ai mailuna aku nei o keia puu, i ole kakou e kakaa i nei pali a poino nei mau poohiwi i hoomoamoa ia na ka ha'i milimili. Oka mea maikai loa nae ia kakou e hana ai, o ka hee holua maolī no a hoea ī ke kumu pali o lalo." "He wahi pali auanei keia. Aole paha elike aku me na palī kawahawaha o ko kakou aina ka lele a ka manu koae. He hapa loa keia pali i ko na hulaana o kakou;" wahi a Mailekaluhea me ka hoomau ana nohoi i ke kamailio ana aku i na hoahanau: "Aohe o'u manao e koele wawae kakou mai nei wahi aku a hoea i kahi i pae ae la na kaikuaana o kakou; e aho no ko ikakou lele ana me na eheu manu o kakou."

i' I kela wa, pa-e ana kekahi leo a i ka i mai: "ii a'u mau kaikam«J.hine, mai lele oukou ma a 'na eheu o oukou e hooluhi ai i a 'ka ueue. O kekahi, o awaha a 'w:i!e i* mai no auanei oukou e e n". kc»maama o keia wahi. E ' aho, ea; c waiho oukou i na ahu- _ ' nianu o oukou me a'u." j ! I nana ae ko lakou nei ,|ma kahi o ka leo i pa-e mju ai, i aia hoi ike ae la lakou i ka okuu mai o ka makuahine hookama o ī īikou,"oīa o Kaauna; a hooho ae > 1' lakou -ipau- Auwe no ka hoi , |e! Alnla, pane mai la o Maile)jhalwale: ct O oe no ka keia i ('kamailio mai nei» E kuhi ana ■' mskou he mea okoa, eia ka o ka !. makua ncstHeaha la auanei hoi: tlike me kau i elelo mai la no na ahu msnu o makou, e waiho me oe. Aohe hewa oia; oiai o oe e ka makua kai ike ī ko makou mau mea e pono ai." O ka haawi aku la no īa o ua poe kaikamahine nei ī na ahumanu o lakou 1 ka makuahine, a oia kana i kamailio mai ai ia lakon: "Auhea oukou! Mamua oko oukou haalele ana iho ia nei, e hai akii au ia oukou, o kahi keia a ka makuakane o oukou i waiho ai i ka waa ona iaia i holo mai aī mai Hawaii maī. O kela wahi kiowai a oukou e ike aku ia, oia kahi una ī hoolana ai i [ kekahi hapa o ka waa ona a koe j nohoi kekahi hapa b ka waa i [ka maloo O kela mea a, a ou- ( kou e ike aku la mai nei wahi j aku, aole ia he maka-ihuwaa, J aka, he pohaku malamalama ia; na ia makuahine o oukou, a oj ka lua o keia pohaku he ula lele-i lelo kona ano. Aia kekahi o nai pohaku. o keia ano i uka o ke owawa 0 Nuuanu i ka pE.h o Klonahuanui. "Aohe a oukou nana ana no keia mea, oiai, aia imua ka ehu a ko oukou mau wawae. Ua pae ae la na kaikuaana o oukou i kaulana waa i ke awa hoolu'e upena oia kahakai. Ua hookipaia mai la ua mau kaikuaana ala o oukou e na aliiwahine o:a wahi, a ke makaukau mai la ka aī ame ka i'a. Aia a pau ka ai ana a laua, alaila lealea nui aku 'ua poe aliiwahine ala. E ku ana ka puu o ka waiwai ia Haīnakolo, a e kapaīa ana hoi ia waiwai o ka Puu a Hainakolo. E imi oukou e a'u mau kaikamahine, i na kaikuaana o oukou. "A ke hoea oukou ilaila, a i ike oukou i ke ahu o ka waiwai a ua mau kaikuaana nei o oukou, e olelo awaha ae no oukou imua o na kanaka apau o ia wahi, na oukou no ia mau waiwaī apau; a i ku ka hoopaapaa, ea; mai noho oukou a hopohopo no ia mea. E awaha aku oukou i ka ike ole o ka poe e no'a ana. Ina no o na kaikuaanakekahi o oukou, e hoole aku no

oukou i ko laua ike ia hana. ! A na laua auanei īa e koi mai ia oukou e no'a pu me laua, e ae aku no oukou; a mai noho oukou a makau, oiai owau ko ouhope." Ae aku la ua poe kaikamahine nei i keia mau olelo apau a ko lakou makuahine hookama, a o ko lakou manawa no ia i iho maī ai mailuna mai o ka olapalapa palī o Keauau a haule ilalo, alaila, hele ma' la Lakou eia loa. O ko lakou nei kalamoe mai la no ia, hele uohoi a kulu ka po, hoen lakou mei i kahi a na kaikunana e puhenehene aname na aliiwahine kumaaina o kahi a laua 1 kipei aku ai. Ia lakou nei 1 hoea aku ai ia wahi, uhele īa kahua a piha ku'i i na kanaka, na kane, na wahin-3 ame na opīo. Lohe aku la lakou nei i ka olelo ae a kej kahi poe i ka pau o na 'liiwahine j kamaaina i ke eo i na kaikamaj hīne maiihini. O kekahi poe hoi o lakou, e hookani ana i ka mahalo no ka ui o na wahīne malihim» Aohe ī ikeia ma Oahu a puni kahi mau wahine ui elike me ko ua mau kaikamahme malihim nei. E kuhikuhi ana hoi kekahi poe o lakou i ke ahua waiwai e ku ana. Aole i kana mai ka nui o ua mea he waiwai, a o ia mau mea apau a lakou e lohe aku ana i ka olelo a ua poe kanaka nei, oia na waiwai ī eo i na kaikamahine malihini. I ka īke ana mai hoi o ua poe kanaka ala ia lakou nei he poe malihini wale no, a he ui i haiamuia e ka nani, ua hookowakowa nui ae Ia lakou a kaawale i wahi no lakou nei e hele aku ai a nonoho hke me ka aha kanaka. Aia o Hainakolo iloko o kekahi auolo nu| kahi i puhenehene ai, a o 3VEailelauliī nohoī kana ke. Nana aku la lakou nei ike akamai o na kaikuaana ī ka no'a. Aohe pahuna hala. H e le no ka uhau, īho no ka lima pa no ka ' 4 no a i hunaia e keleahi aoao.