Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 12, 19 March 1898 — Page 7

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA POAONO, MARAKI 19, 1897.           @

 

HE MOOLELO WALOHIA.

-:NO:-

ALANADELA.

 

Ka Wahine Hoopahaohao o ka Aahu KeoKeo.

-A I OLE:-

Ka Loea Hookahi Pila o ke Kulu Aumoe.

 

            Me na kulu waimaka o ka hauoli me ke aloha i awili pu ia e hiolo makawalu ana ma na papalina o ka kaua kamaiki opio, e lawe liilii ana hoi i na kiheahea koko e hilihili ana maluna o kona helehelena, ua ike ia aku la ua wahine nei i lala@ iho ai i kekahi hainaka mailoko ae o ka pakeke o kona aahu a holoi aku la ia mau hiohiona weliweli e kau ana maluna o Walata.

            No kekahi mau minute keia hoomaemae ana i ka helehelena o ke keiki poino , aia hoi, ike iho la oia i kekahi lei al@i e anapanapa ae ana ma ka a-i o ke keiki opio, me ka hakalia ole, lalau iho la kona lima a lohelohe ae la i ua lei la me ka hoomaopopo ana iho, he keiki ka keia no ke kulana moi o Sekotia, a ia wa i loheia aku ai kona leo i ka hoopuka ana ae i kekahi mau huaolelo i ka i ana penei:

            Auwe! he haku alii keia no'u, no ka hoku alii ana e lei nei ma kona a-i, i hookau aku i keia mau hiohiona mainoino maluna ona, no ka mea, eia ke aupuni iloko o ka aumeume ana no ka noho moi, e hoonani ia na lani no ka hoopakele ia ana o ka moi opio o Sekotia mai ka lima mai o na kanaka puuwai eleele, auwe, aloha wale kou @ahui e kumakena la nou, me ka hale alii hoi e hoaahu ia la e na kahakahana eleele aka, he mea maopopo e make ana no oia ke hoihoi hou aku au iaia no ke kulanakauhale, nolaila, mai keia wa aku e lawe no au iaia i haku no'u a na ka make e hookaawale ae ia maua mai ka noho pu ana iloko o keia ululaau mehameha kanaka ole.

            I ka pau ana ae o kana kanaenae an ae, oia no kona wa i lalau iho ai i ka popo welu a unuhi ae la mai loko ae o ka waha o ka moi opio, a a me kana pepehe holoholona hoi a oki iho la oia, i na kaula e kupee ana i na lima a me na wawae o ka moi opio, a ia wa no hoi i halawai iho ai kona mau onohi me na alina weliweli a ke kaula i ai aku ai iloko o ka io e puali ana ma na lima a me na wawae, a na ia mau hiohiona manaonao i hoohanini hou aku i na poi waimaka o ka ehaeha mai kona mau lihilihi maka aku.

            A na keia mau waimaka e hiolo ana mai kona mau lihilihi maka mai, e hoopulu ana hoi maluna o ka helehelena o Walata i hoopohala hou ae, a owaka ae la kona mau maka i piha me ka ehaeha. Nana ae la oia i na onohi maka aloha o ka wahine e haka pono iho ana maluna ona a puapuai mai la na waimaka mai kona mau lihilihi mai:

            Mai makau no'u, wahi a ka wahine puuwai aloha i pane iho ai me ka leo malie, no ka mea, aole au i hele mai nei a hoopoino aku i kou ola, aka, no ka hoopakele ana ae no ia mai ka lima mai o ke kanaka puuwai eleele. Nolaila, e hoomama ae i kou mau manao kaumaha, a e hoihoi aku ana au @ no ko'u home, no ka lapaau ana i kou mau palapu.

            Na keia mau huaolelo ku i ke aloha a ka wahine aoo i hoopuka ae i ka hiolo makawalu ana o na waimaka mai na lihilihi maka mai o Walata, a nana hou ae la hoi i kona hoopakele, a no kekahi mau minute kona noho hamau ana, aia hoi, ua loheia aku la i ka puana ana ae i keia mau huaolelo.

            E kuu hoola malihini, nou au e haawi aku nei i ko'u mau hoomaikai palena ole ana aku ia oe, aka, ke hopohopo nei no nae au, aole paha e hiki ana au i kou home, oiai, ua hele kuu kino a puni me ka eha a  o ko'u palapu ma kuu umauma e kau nei ka mea i kukonukonu loa, mamuli o ka hou ia ana i ka pahi e ke kanaka powa, a nolaila, ke hopohopo nei au, aole paha au e ola ana a oki pu ia ae la kana kamailio ana mamuli o kona uwe kapalili ana ae, mamuli o na palapu e iniki walania ia loko o kona kino.

            Mai hookaumaha i kou noonoo no ia palapu e ke keiki opio, no ka mea ke ike nei au aole i makemake na lani e laweia kou ola makamae e ka oi o ka pahi a kou enemi, nolaila, e kuu haku alii ke noi aku nei i kou oluolu e hoi kaua no ko'u home, ua hamama kona mau ipuka no ka hookipa aku ana aku ia oe, me ka pumehana, wahi a ka wahine aoo i panai hou aku ai.

            Na keia mau olelo waipahe i hooikaika hou ae i ka manao o ka kaua opio, a hoao ae la oia e ala mai iluna aka, aole nae e hiki, oiai, kona kino ua hele a laau, a ia wa i ike hou ia aku ai o na helehelena kaumaha e hekau iho ana maluna o ua Walata nei i kona wa e hoomaopopo nei, aole e hiki iaia ke ala ae iluna, a nolaila, ua loheia aku la kona leo i ka pae hou ana ae.

            E kuu hoopakele o keia ululaau mehameha kanaka ole, ke hoao aku nei e ala iluna, aka, aole nae he hiki, oiai, kuu pauku kino ua hele a laau, a ua hoopuni pu ia hoi me na palapu a na maawe kaula a ke aloha ole i okioki ae ai i ko'u mau io, a nolaila, o ka'u noi wale no ia oe i keia wa i na he mea pono ia ia oe, e lawe koke ae i ko'u ola me ka pahi au e paa la ma kou lima e kiheahea ia la e na kulu koko o na kanaka puuwai eleele nana i lawe mai nei ia'u iloko o keia mau ululaau e hoomaewaewa ia ai, i wahi hoi e pau koke ai o ko'u ike ana i na iniki walan@a Iloko o ko'u mau io, a pau pu hoi me ko'u ike ana ia mau hihiona manaonao e hekau nei maiuna o ko'u kino, a mai hopohopo hoi ke hoea aku au i kela ao nani mao e kali mai ana no au, o ko'u la e huipu ae ai me a'u no ka hele ana aku e ku hoike imua o ka lunakanawai nui, aole i paumaele kou mau lima koko, a ke hoomaopopo hou ae nei hoi, aola loa e loaa ana ia'u ka noho oluolu ana, oiai, na kaukaualii ake hanohano e imi mau ana i ko'u wahi e kaawale loa ai mai ka ike ana mai a ko'u mau makaainana ia'u nolaila, e ka wahine malihini puuwai aloha e lawe koke i ko'u ola ano.

            I ka hooki ana ae o ka moi opio o Sekotia i kana kamailio ana, aia hoi ua ike hou ia aku la na waimaka e hiolo makawalu mai ana mai na lihilihi maka mai o ka wahine aoo, ike pu ia aku la hoi kona poo e kulou ana ma ka lolelole ana ae ana i kana pahi uhai holoholona i haukae i ke koko.

KA no kekahi mau minute ka noho hamau  ana o ua wahine la, aea ae la kona poo iluna a nana pololei aku la iloko o na onohi maka o Walata a mahope o kona holoi ana ae i na kulu waimaka e hookaumaha ana i kona mau lihilihi maka, ua poha mai la kona leo me ka walohia nui i ka ana mai nei penei:

            E kuu haku moi, aole loa au e ae aku ana i kau noi awahia, ina paha o kuu ola kau i noi mai nei e lawe ae au me ka'u pahi uhai holoholona, ina paha ua hooko aku au i kou makemake, aka, e hoomama e kuu haku opio, no ka mea, ma kou aoao mau a na ka make e hookaawale ia kaua, a e inu mau aku no hoi ka oi o ka'u pahi i ke koko o na tausani o na poe e kue ia oe, no kou uluhua i na poe puni hanohano e ake nei e hookaawale aku ia oe mai luna aku o ka lepo o Sekotia, ua hiki loa ia'u ke hoohoka.  E hoike aku ana ia oe me ka hookamani ole e hoaahu aku ana au ia oe me ka ahu wahine ma keia hope aku, a kou o helehelena e uhiia aku no ia mai ka ike ana aku a na kanaka mahope o kekahi uhi maka eleele, a nolaila, mai noonoo koke e lawe i kou ola, eia no kou mau la i ke kakahiaka nui.

            Me ke ka@i hou ole aku i manawa no ka moi opio e kamailio hou mai ai, lalau iho la oia iaia a hapai ae la no luna o ka lio.

 

            Ma keia hoi ana mai nei a ka mokuahi Upolu, ua lawe mai la oia i ke kino make o kekahi o kona mau ohua i make ma ka moana, nona ka inoa o Kauahalii, no Kohala, ua lawe mua ia oia no ka halewai, a mahope o ka nana ia ana e Kauka Emekona, ua haawi ia kona kino make i ka ohana no ke kanu ana.  Ua olelo ae oia o kekumu i make ai o keia kanaka no ka mai akepau no ia.

 

HE PANE IA T. H. DAVIES.

 

I ka Lunahooponopono o KE ALOHA AINA;

            E ae mai ia'u e hoike aku i ko'u manao no ka mea e pili ana i ka leta a ka makamaka, Mr. T. H. Davies

            Mai ka hoopuka ia ana o ua leta la a hiki i keia wa, ua noonoo nui au i kona manao nui, e koi mai ana e hoolaulea i ka noho ana me ka ili keokeo, a ua hoea mai au i ka hopena hookahi wale no a'u i hoomaopopo ihe ai, ua kupono ole loa ia i keia wa, oiai e noonoo ia ana ka ninau hoohuiaina iloko o ka Aha Senate o Amerika Huipuia.  Ke manaoio nei no au he keonimana Karistiano oiaio maoli no o Mr. Davies a he hoaloha io no no kakou na Hawaii iloko o ko kakou mau la popilikia kuhohonu a hoehaeha loa ia, no ka mea, ua hoaiai akea aku oia i kekahi mau manao hoakaka koikoi ma kekahi mau wahi ma na aina e, ma ka hoike ana aku i ke kulana oiaio maoli o na mea i hanaia ai ianei i na la kinohi o ka hookahuliia ana o ke Aupuni a mahope mai no; a o kekahi ae no hoi, ma kona ano Karistiano, ua hilinai no oia he hoopono ke Akua e like no hoi me ko kakou hilinai ana, nolaila, ua manao au i kana e ao mai nei ia kakou e kiola aku i ko kakou mau mana olana ana me he opala la i ka makani, aole ia i kupono i nei wa; a, he mea hoehaeha maoli hoi i ka hoomaopopo iho a me na manao aloha aina hoi o ka lahui ana e olelo nei he aloha oia.

            Ke manaoio nei no au, a pela no paha oia, ma ke ano o ka Mea nana kakou i hana, he kahua pololei maoli no ka kakou i ku ai a ua ike no oia peia io no; nolaila, ke manaolana nei no kakou e hanaia mai ana no ka pon@ mahope aku, a e hanaia mai ana no na hoopai kupono maluna o na poe hana hewa.

            Oiai aole i pio ko kakou manaolana ana a me ko kakou kupaa ana, nolaila e hoomau aku no kakou ia manaolana ana a me ia kupaa ana a hiki i ka wa a Amerika Huipuia e hoike maopopo mai ai ua make ka hoohuiana, no kekahi manawa paha, a no na manwa no paha a pau e hoea mai ana; a, aole hoi he mau kumu e ae e manaolana aku ai e hanaia mai ana ka pono no kakou, a i ka wa hoi a ko kakou Moiwahine a me na Elele e noho mai la i Wasinetona e hai mai ai ua pio ka manaolana, alaiia, ia wa auanei kakou e noonoo pono ai i ka kakou mea e hana ai; o ka lalau iho paha i na peahi e hookaawale aku ai i na opala mai ka palaoa aku, aole paha!

            Ua maopopo maoli no iaia ina i lawe kakou i ka hoohiki, ina i keia la aia ia kakou ke kulana hoomalu ke aupuni: aka nae, he kakoo ana aku ia i ka hoohuiaina e like me ka mea i hoakakaia ma ke Kumukanawai o ke aupuni e ku nei i keia la.  He poe kue loa kakou ia mea he hoohuiaina.

            Ua hilinai au i keia ae la oia kekahi o na loina ano nui-e lilo ai kakou i poe kue i ka hoohuiaina me ko kakou ui ole ia mai a me ko kakou ae ole hoi; nolaila, ua hiki ole ia'u a ia kakou no paha ke hoomaopopo iho pehea la kakou e hiki ai ke apo hikiwawe aku i kana ao ana i keia wa.

            Ke olelo nei no au he kanaka kupono no oia a ua mamao aku hoi mai na hoahewaia ana paha no kana mea i hooholo ai; aka nae, ua nele au i ka ike i ke kupono o kona ao ana mai ia kakou e noho hoolaulea me na ili keokeo mahope iho o kona noho ana iloko o na manaolana like, e like no me ka kakou e hoomau nei. A ke olelo hou nei no au, aole nana, ma kona ano he hoaloha no kakou, e hoao mai e ao ia kakou, e kiola aku i ko lakou mau manaolana ana i ka makani.  He oiaio, he hoaloha no oia no kakou, a o ke ao a kekahi hoaloha iloko o ka wa pilikia, aole ia he ao i kupono e laweia i ka manawa pokole; aka, he ao hoi ia i kupono e noonoo hohonu ia e na poe a pau i kuleana ia mea, oiai, ua ike iho nei no kakou i ka hoomaopopo ole maoli o ka Ahaolelo e noho nei i keia mau la i ka hoomalielie ana i ka hapanui o ka lahui ma ka hoololi Kumukanawai i make aku nei.  Aole loa ka Ahaolelo i manao e hoopau ae i na kumu e mahae nei ka lahui i nei wa; a o ia hana a lakou pela, he hana ano eneenemi no ia, no ke kumu, ua hopoho@o lakou i ko kakou komo pu aku e hoohana i ko kakou mau pono, a maka'u honua nui ai no i na aka o lakou; oiai nae o ko lakou iini loa o ko kakou komo pu aku a kakoo aku ia lakou no ka lakou mau hana hewa.

            Ua maopopo maoli no ia kakou, e like me ka loihi o ko kakou komo pu ole ana aku me lakou, a e like no hoi me ka loihi o ko kakou kue ana i ka hoohuiaina. pela e hiki ole ai i ko ko lakou mau manao haakei a e hiki ole aku ai hoi i ka hopena o ko lakou mau manao puni waiwai.  He oiaio ua ikeia mai ke aupuni Repubalika o Hawaii i mea e hiki ai na lawelawe hana ana, aole nae ma ke ano kuleana io a pono hoi.

            Ua maopopo no ia'u ko kakou kulana ikaika a pela no hoi me ko kakou kulana nawaliwali, aka, ua lawa no ia no nei wa a kakou e kakali hoomanawanui aku ai no na mea e hoea mai ana.  A ke hoea mai ka wa pono, alaiia, ia wa auanei kakou e hoohana aku ai i ko kakou kuleana ma ke anao he mau keiki hanau no ka aina.

            ENOCH JOHNSON.

            Honolulu, Mar. 16, 1898.

 

OLELO HOOLAHA

 

            E ike auanei na mea, a pau owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei. ke hoolaha aku nei au ma ke akea no kuu kane i mareia, oia hoi, o Sam. K. Kalohai, oiai, ua haalele kumu ole mai o@a ia'u me ka maua keiki. a ua hele aku oia no kekahi wahi kaa wale loa, aia ma Maui, a ua aneane e piha ka hapa makahiki o kona haalele kumu ole ana mai ia'u me ka maua keiki. Nolaila wau i manao ai, e hoole loa aku wau, aole loa wau e ae hoi hou me ia, malalo o na kumu a'u e hoike aku nei ma ke akea, penei: (1) Ua haalele kumu ole mai ka'u kane mare ia'u me ka maua keiki. (2) No ka malama ole i ko'u ola ko ka wahine a me ka maua keiki. (3) No ka haalele wahi moe me ke kumu ole.

            Malalo o keia mau kumu wau i manao ai, aole loa wau e hoi hou me ia me kuu i mare ia, oia hoi, o Sam. K. Kalohai.

            Owau iho no me ka haahaa.

            MRS. LAHAPA @IM.

            Kahinano, Laupahoehoe, Hawaii.

            Maraki 14, 1898.